Słonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus L.) ma wiele nazw: topinambur, grusza podziemna, ziemniak kanadyjski, karczochy jerozolimskie (Jerusalem artichokes). Ostatnia nazwa nie m nic wspólnego z Jerozolimą. Kiedyś komuś wyraz girasole skojarzył się z Jerozolimą i tak już pozostało. Jak mawiał znany kapitan Vrungel „Jak statek nazwiesz tak i popłyniesz". Tak jest i z topinamburami, które w XVII wieku do Europy sprowadził francuski badacz Samuel de Champlain.

Wcześniej, niż zaczęto uprawiać tę roślinę w Europie, była ona uprawiana w południowej Ameryce. Początkowo najbardziej docenili tę roślinę Anglicy i Francuzi. W XVIII wieku topinambury zostały zastąpione ziemniakami, natomiast w XIX wieku ponownie stały się popularnymi składnikami wielu dań. W 1980 roku topinambury weszły do historii jako produkt rolny. Rolnicy Ameryki Środkowej wierzyli, że topinambury szybko staną się bardzo popularnym produktem na rynku. Najwięcej zarobili sprzedawcy nasion i rolnicy kilku pierwszych poziomów. Użytkowników natomiast nie zachwyciła ta roślina, dlatego też wiele gospodarstw z dużymi obszarami zasadzonymi topinamburami upadło.

Słonecznik bulwiasty jest gatunkiem rośliny z rodziny astrowatych pochodzący z Ameryki Południowej. Do potraw używa się bulw topinambura, mają one smak taki sam jak słodkie ziemniaki bez skrobi, przypominają trochę smak orzechów leszczynowych. Bulwy są o nieregularnym kształcie, około 6-10 cm długości i 4-6 cm szerokości. W górnej części wyrasta łodyga, średnio około 2 m, czasami sięga nawet do 5m wysokości. Roślina kwitnie małymi, podobnymi do słonecznika kwiatkami.

Zastosowanie topinamburu

Z jednego hektara można uzyskać około 80 t bulw, dużo natomiast zostaje niewykopanych, z tego względu realnie uzyskuje się około 40 t bulw. Cześć nadziemną rośliny wykorzystuje się jako zielony nawóz, pasze, biopaliwo. Topinambury są jednymi z najbardziej wydajnych roślin energetycznych, gdyż z 1 h można wyhodować do 25 t suchego materiału organicznego. Bulwy topinamburu służą też jako pokarm dla zwierząt. Rozdrobniona nadziemna część rośliny może być też podawana zwierzętom.

Ze względu na wysoką zawartość cukru w bulwach wykorzystuje się je do produkcji etanolu. Z jednego hektara można uzyskać około 4,5 t etanolu. Najbardziej obiecującymi odmianami topinambur są: Medius, Rote Zonenkugel, Gute Gelbe, lansoete Weiss.

Uprawa topinamburu

Topinambury rosną prawie na wszystkich glebach, wykorzystują to rolnicy zajmujący się uprawą ekologiczną. Topinambury lubią neutralną (6.5 pH), średnio-ciężką glebę, dobry urodzaj dają rośliny posadzone w próchniczych glebach. Gleba powinna przewodzić wilgoć i powietrze. Powinna też być spulchniona na głębokości 20 cm. Przed sadzeniem należy usunąć chwasty, szczególnie perz. Bulwy sadzi się wczesną wiosną. Po dopasowaniu można do sadzenia używać też maszyn do sadzenia ziemniaków. Na jednym hektarze sadzi się średnio około 2 ton bulw (około 40 000 roślin). Odstępy mierzy rzędami muszą być takie same, jak przy sadzeniu ziemniaków: 60-70 cm, odstępy między bulwami 35-40cm. Wiosną (w zależności od gleby) bulwy sadzić należy na głębokości 6-12 cm jesienią - 10-12cm. Sadzić w tym samym miejscy topinambury można dosyć długo, około 3-4 lat. Obszary powinny być regularnie nawożone mineralnymi i organicznymi nawozami. Na jeden hektar:1200 kg azotu, 3200 kg potasu i 60 kg fosforu. Można też nawozić obornikiem uwzględniając poprzednie nawożenie innymi nawozami. Pozostawione niewykopane bulwy w następnym roku wyrosną ale wyhodują mniejsze bulwy.

Topinambury nie są szczególnie atakowane przez szkodniki i choroby, dlatego nie ma potrzeby używania herbicydów, fungicydów i insektycydów. Nadziemna część rośliny jest atakowana przez choroby grzybowe: mączniaka, białą i szarą pleśń. Bulwy są uszkadzane przez zgniliznę bulw ziemniaka.

Przed kopaniem bulw łodygi są cięte, rozdrabniane i rozsypywane na tym samym polu. Łodygi i liście są dobrym zielonym nawozem dla następnego urodzaju. Nadmiar łodyg może być wykorzystany do nawożenia innych obszarów.

Topinambury można też wykorzystać wokół domu jako żywopłot. Co roku wiosną należy przekopać miejsca, w których rosną i wykopać wszystkie bulwy. Po przekopaniu należy dodać kompost albo obornik, topinambury lubią szczególnie nawozy mineralne. Do sadzenia są używane bulwy średniej wielkości.

Przechowywanie bulw

W okresie przechowywania bulwy dojrzewają i przechodzą w tryb spoczynku a po jakimś czasie zaczynają rozwijać się pędy. Skóra topinamburów jest cienka, dlatego też bulwy szybko tracą swoje wartości odżywcze, zmniejsza się ich waga, pogarsza się jakość i zmniejsza się ilość związków organicznych. Najlepiej bulwy przechowują się przesypane warstwami piasku albo w torfie.

Wartość odżywcza topinamburu

Topinambury są pierwszym pełnowartościowym wiosennym warzywem. Wykopuje się je tuż po ustąpieniu przymrozków, zanim zaczną wypuszczać młode pędy. Można je piec lub gotować. Przed rozpoczęciem wegetacji w marcu i kwietniu korzenie zawierają dużo fruktozy (do 20%) a w smaku przypominają orzechy. W 2002 roku na festiwalu „Nice" topinambury zostały uznane za najlepsze warzywo do zup. Wartość energetyczna 100 g świeżych topinambur to 73 kalorie, zawierają one bardzo dużo potrzebnych dla organizmu składników mineralnych.

Żelazo 3,4 mg (26 %)
Magnez 17 mg (11 %)
Fosfor 78 mg (11 %)
Potas 429 mg (9 %)
Wapń 14 mg (1 %)
Cynk 0,12 mg (1%)
Węglowodany 17 g (w tym 11-14 g inuliny + fruktooligosacharydy, glukoza, fruktoza, sacharoza)
Cukier 9-15 g
Proteiny 2 g
Witaminy B1 - 0,2 mg (17 %), B2 - 0,06 mg (5 %), B3 1,3 mg (9%), B6 0,01 mg (6%), C 4 mg (5 %).

* Zalecana ilość dziennego spożycia dla dorosłej osoby w procentach.

Węglowodany - nie skrobia a molina, ze względu na którą roślina ta jest zalecana chorym na cukrzycę. Potas natomiast korzystnie wpływa na naczynia krwionośne i serce.

Przepisy

Duszone karczochy

Składniki: karczochy (topinambury)ų, panierka, masło, koper.
Karczochy należy dokładnie umyć, obrać skórkę nożem ze stali nierdzewnej i włożyć do posolonej i zakwaszonej wody.
Następnie pokrojone na plastry o grubości 0,5 cm karczochy należy położyć na patelnię z roztopionym masłem. Smażyć pod przykryciem aż zmiękną. Muszą zmięknąć ale nie rozsypać się. Po usmażeniu wyłożyć na talerz, posypać panierką i pokrojonym koperkiem.

Drożdżowe ciasto z karczochów

Składniki: 500 g karczochów (topinambur, 2 szklanki mąki, pół szklanki mleka, 2 jajka, 25 g drożdży.

Drożdże należy rozpuścić w odrobinie ciepłego mleka, następnie dodać szklankę mąki i ubite jajka. Całą masę dobrze wymieszać i pozostawić na 2-3 godz. w ciepłym miejscu.
Następnie obrane karczochy zetrzeć na tarce o dużych oczkach i dodać do wyrośniętego ciasta, po czym dodać szklankę mąki i sól, ciasto dobrze wyrobić i wyłożyć na wysmarowaną masłem blachę. Piec w piekarniku aż uzyska złocisty kolor.