Ziemniak (lot. Solanum tuberosum, ang. potato, niem. Kartoffel) jest to gatunek byliny należący do rodziny psiankowatych. Łodygi rośliny tej wyrastają od 40 do 80 cm wysokości, kłącza rosną nie głęboko, najczęściej w żyznej warstwie gleby na głębokości 22-25 cm. Do spożycia używa się bulw formujących się pod ziemią.

Ziemniaki były już uprawiane kilka tysięcy lat temu w Południowej Ameryce. Do Europy przywiózł je Kolumb w 1565 roku. Przez jakiś czas były uprawiane jako roślina dekoracyjna. W XIX w. natomiast ziemniaki stały się jedną z najważniejszych uprawianych roślin w gospodarstwach. Roczne zbiory ziemniaka w Polsce to ok. 12 - 20 mln ton, a obszar upraw szacuje się na 790 tys. hektarów.

Ziemniaki zawierają bardzo pożywne i przydatne składniki. Świeże ziemniaki zawierają 6-17 mg/100 gr. witaminy C., 0,01 mg/100gr witaminy B1. Skrobi w ziemniakach jest około 18 proc. Skrobia ta jest przyswajana o wiele lepiej niż skrobia z pieczywa. Są też bogate w składniki mineralne, szczególnie wapń i potas, zawiera też żelazo, magnez, cynk i fosfor.

Przygotowanie gleby

Miejsce do sadzenia ziemniaków musi być słoneczne, gdyż ziemniaki bardzo lubią światło. Rosnąc w cieniu, łodygi rośliny są bujne, liście jaśnieją, bulwy wyrastają małe. Najlepsze są piaszczysto gliniaste, próchnicze, niepochłaniające mocno wilgoci, ale dobrze utrzymujące wilgoć ziemie. W glebach ciężkich, piaszczysto gliniastych, ziemniaki wyrastają małe i nie za bardzo dobre w smaku.
Dla dobrego urodzaju ważny jest wysoki poziom próchnicy (około 3,5 proc). Większość gleb nie ma odpowiedniego poziomu próchnicy, dlatego należy nawozić je nawozami organicznymi. Nawożąc jedynie nawozami mineralnymi, ilość próchnicy się zmniejsza i bulwy wyrastają gorszej jakości. Gleba powinna też być lekko kwaśna, neutralna (pH 6-6,5).

W tym samym miejscu ziemniaki można sadzić co 3-4 lata, nie należy też sadzić ich po pomidorach. Zaleca się ziemniaki sadzić po roślinach ozimych nawożonych obornikiem, po zbiorze tych roślin można zasiać białą gorczycę, rzepak jary albo rzodkiew oleistą, które są zaorywane na głębokości 15-20 cm, zanim nie zdrewnieją, to jest na początku kwitnięcia. Ziemniaki przyswajają potas z tych roślin dwa razy lepiej niż z obornika.

Jesienią można nawozić przegniłym obornikiem albo kompostem 4-5 kg/m2 żyznej gleby i 7-9 kg/m2 gorszej gleby. Jesienią zalecane jest nawozić też nawozami mineralnymi 20-25 gr. superfosfatu i tyle samo siarczanu potasu. Należy zrezygnować z nawozów zawierających chlor, ponieważ pogarsza on smak ziemniaków.

Specjaliści zalecają używać nawozów kompleksowych. W celu uzyskania dobrego urodzaju na 1 ha potrzeba 180 kg azotu, 80 kg fosfor, 360 kg potasu, 24 kg wapnia, 24 kg magnezu.

Kiełkowanie ziemniaków

Do sadzenia nadają się zdrowe 80-100 gr. bulwy (wielkości dużego jajka) Sadząc mniejsze bulwy roślina będzie gorzej rosła i się rozwijała, urodzaj też będzie gorszy. Wcześniejszy urodzaj można uzyskać sadząc ziemniaki podkiełkowane. Kiełkowanie ziemniaków należy rozpocząć 30-45 dni przed wysadzeniem. Początkowo ziemniaki do kiełkowania przechowuje się w temperaturze 20 stopni, a po wykiełkowaniu oczek temperaturę się zmniejsza, w przeciwnym wypadku kiełki za bardzo wyrosną i wykorzystają za dużo wilgoci. Do uzyskania szczególnie wczesnego urodzaju zalecane jest też stymulowanie wzrostu systemu korzeniowego: 3-4 dni przed wysadzeniem podkiełkowane ziemniaki układa się na 5-6 cm warstwie torfu, wiór, kompostu albo ich mieszance i zasypywane taką samą warstwą z góry. Układać należy w skrzyniach po 4-5 warstw. Po ułożeniu wszystkich warstw należy podlać wodą o temperaturze 20-22 stopni, tak by przedostała się do wszystkich warstw. Przechowywać należy w temperaturze 15 stopni.

Należy też wziąć pod uwagę, że podkiełkowane ziemniaki są mnie odporne na przymrozki. Sadząc ziemniaki wcześniej należy dobierać cieplejsze miejsca, osłonięte od północnych wiatrów, najlepiej sadzić na zboczach skierowanych ku południu.

Sadzenie ziemniaków

Ziemniaki sadzi się w drugiej połowie kwietnia. W lekkich glebach ziemniaki sadzić należy po zakwitnięciu białych zawilców, a w cięższych - po zakwitnięciu czeremchy. W takim okresie gleba na głębokość 10 cm już bywa wystarczająco nagrzana. Sadzić należy ziemniaki do gleby o temperaturze 7-8 stopni, a ziemniaki podkiełkowane do gleby o temperaturze 6 stopni ( na głębokość 10 cm).

Ziemniaki sadzi się w rzędach, odstępy między rzędami muszą wynosić około 60 cm, a między roślinami - 25-30 cm. W cięższych glebach ziemniaki sadzi się na głębokości 4-5 cm, a w lekkich - 7-8 cm.

Sadząc ziemniaki można dodatkowo nawozić glebę siarczanem amonu (do 50 gr/ m2), bardzo dobry jest też popiół. Jeszcze lepiej jest użyć nawozów kompleksowych, które zawierają potas i magnez.

Nawóz sypać należy do rzędów, w których sadzi się ziemniaki, gdyż ziemniaki najlepiej przyswajają nawóz w początkowym okresie wegetacji, szczególnie w okresie formowania kwiatostanu i kwitnięcia. Z nawozami azotowymi należy zachowywać się ostrożnie, gdyż ich nadmiar sprzyja rozwojowi chorób i ziemniaki gorzej się przechowują. Jeżeli będzie za dużo azotu i potasu, bulwy zaczną ciemnieć i stracą swój smak.

Uprawa ziemniaków

Przed wykiełkowaniem ziemniaków glebę po deszczach należy spulchniać. W taki też sposób usuwane są drobne chwasty. Po wykiełkowaniu roślin spulchniać należy tylko międzyrzędzia. Pierwsze okopywanie ziemniaków powinno się odbyć kiedy roślina osiągnie 8-10 cm wysokości, drugie - 15-20 cm. Jeżeli okopywane są ziemniaki płytko posadzone, należy wcześnej zrobić wyższe grzędy.

Ziemniaki rosnące w lekkich, piaszczystych glebach mogą być nieokopywane. Przy tak uprawianych roślinach glebę należy spulchniać między rzędami po to, by utrzymywać pulchną glebę i jednocześnie usuwać chwasty. Ziemniaki rosnące w cięższych, bardziej namokniętych glebach okopuje się wyżej, gdyż grzędy wtedy lepiej przepuszczają tlen i bilansują wilgotność w glebie.
Ziemniaki lubią wilgoć, natomiast nie lubią jej nadmiaru. Optymalnie jest, jeżeli okolica korzeni zawiera około 70-80 proc. wilgoci. Przy wyschniętej glebie schną dolne liście, łodygi przestają rosnąć, bulwy wyrastają małe.

Zbiór ziemniaków

Kilka tygodni przed wykopem ziemniaków należy skosić łodygi i sprzątnąć z pola, szczególnie, jeżeli były na nich jakieś oznaki choroby. Po skoszeniu łodyg ziemniaków szybciej formuje się skórka na bulwach, co też zmniejsza ryzyko mechanicznego uszkodzenia ziemniaka. Małe obszary ziemniaków wykopuje się ręcznie kopaczką, a duże - kombajnem do ziemniaków. Najlepiej jest ziemniaki wykopywać w suchą i ciepłą pogodę, gdyż wtedy ziemniaki są mniej podatne na uszkodzenia i lepiej się przechowują. Wykopane ziemniaki przed tym, niż będą umieszczone do przechowywania, należy osuszyć w temperaturze 16-18 stopni rozsypując tak, by miały lepszy kontakt z powietrzem.

Choroby i szkodniki ziemniaków

Uprawiane ziemniaki w Polsce są atakowane prze 30 różnych chorób wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Ziemniakom też szkodzą drutowce, chrabąszcze i stonka ziemniaczana.

Najczęściej ziemniaki chorują na zarazę ziemniaka, wywoływaną przez organizm grzybopodobny Phytophthora infestans. Choroba ta najlepiej rozwija się w temperaturze 15-20 stopni i względnej wilgotności powietrza około 100 proc. Oznaki choroby widoczne są po upływie 4-10 dni, w zależności od pogody. Nie stosując żadnych środków ochronnych zaraza ta może zniszczyć całe kartoflisko. Pierwszymi oznakami choroby są - nieregularne, wodniste plamy na liściach. Początkowo ich kolor jest ciemnozielony albo jasny, z czasem ciemnieje, czarnieje, na otoczce plam może pojawiać się biała pleśń. Choroba szybko sie rozprzestrzenia, liście czarnieją i roślina ginie.

Zaraza ziemniaka przekazywana jest poprzez nasiona, albo poprzez zakażone bulwy pozostałe na polu. Zarodniki choroby mogą być też przenoszone z sąsiednich pól za pomocą wiatru. W czasie opadów zarodniki zarazy trafiają do gleby i przedostają się do bulw. Na zakażonych bulwach pojawiają się różowo fioletowe wodniste plamki.

Zaraza ziemniaka nie rozprzestrzenia się, gdy sadzi się zdrowe ziemniaki, przy wykopywaniu należy zakażone ziemniaki niszczyć. Tak samo należy wykopywać i wyrzucać kiełkujące na polu zeszłoroczne ziemniaki. Zalecane też jest sadzić takie odmiany ziemniaków, które są odporne na tą zarazę. Jesienią najlepiej jest też sprzątnąć z pola po ziemniakach łodygi i liście.

Przy dużej uprawie ziemniaków używa się różnych środków grzybobójczych układowych, wgłębnych, kontaktowych, strobilurynowych. Bardzo ważne jest wybrać odpowiedni czas i odstęp między stosowaniem tych środków oraz ich kombinacje. Początkowo, zanim jest jeszcze mało liści i ziemniaki rosną powoli, zalecane jest stosowanie fungicydów kontaktowych, co 5-10 dni. Przed kwitnięciem, kiedy ziemniaki rosną najbardziej, zalecane są fungicydy układowe, które przedostają się do rośliny i rozprzestrzeniają się w niej poprzez sok. Stosować je należy nie więcej niż 2-3 razy co 10-14 dni. Po zakwitnięciu, jeżeli pogoda jest wilgotna i warunki do rozwijania sie zarazy ziemniaka są sprzyjające, używa się mieszanek kontaktowych i strobilurynowych fungicydów co 5-10 dni. Jeżeli warunki nie są sprzyjające do rozwoju zarazy używa się tylko fungicydów kontaktowych co 10 dni. Ostatni raz najlepiej użyć takich fungicydów, które niszczą zarazę na bulwach.

W piwnicach albo miejscach, gdzie są przechowywane ziemniaki, często dużo szkód wyżądza mokra zgnilizna. Bakterie te najlepiej rozwijają się momencie wykopów i w uszkodzonych przez szkodniki ziemniakach. Po wykopaniu ziemniaków należy je obowiązkowo przesuszyć, gdyż zmniejszy to znacznie prawdopodobieństwo rozprzestrzeniania sie mokrej zgnilizny. Zakażone mokrą zgnilizną ziemniaki należy usuwać, gdyż choroba szybko jest przekazywana znajdującym się obok ziemniakom. Mokra zgnilizna może też zacząć rozprzestrzeniać się na ziemniakach jeszcze w glebie, jeżeli jest bardzo wilgotno.

Czarna nóżka ziemniaków (Erwinia phytophthora Appel) częsta i dużo szkód wyrządzająca ziemniakom choroba. Szczególnie szkodzi ziemniakom rosnącym w ciężkich, mokrych, torfowych glebach. Oznaki choroby pojawiają się na początku lata, najbardziej uwidaczniają się w okresie kwitnięcia roślin. Roślina zaatakowana tą chorobą jest mniejsza, z prostopadle rosnącymi gałęziami i zwiniętymi, zżółkniałymi liśćmi. Liście więdną, dolna część łodygi robi sie cienka i czarnieje. Jeżeli choroba zaczyna rozwijać się wcześnie, roślina ginie jeszcze przed wyrośnięciem bulw, gdyż bakterie przedostają się w głąb bulw i je niszczą. Chore ziemniaki w miejscu łączenia z kłączem mają ciemną plamę, a w środku są czarne i zgniłe. Przechowując takie chore ziemniaki, szybko zostaną zakażone leżące obok zdrowe.

Konieczne jest stosowanie płodozmianu, usuwanie chorych ziemniaków i roślin, sadzenie tylko zdrowych ziemniaków i bejcowanie ziemniaków.

Drutowce rozwijają się około 4 lat. Odżywiają się resztkami roślin i korzeniami. Samice składają jaja na glebie lub na dolnych częściach roślin, w momencie kiedy zawiązują się bulwy. Najlepszym sposobem na zwalczanie drutowców jest stosowanie płodozmianu. Przy głębokim oraniu larwy drutowca są wydobywane na zewnątrz i w zimnie większość z nich ginie. Wielkim problemem są niedoglądane pola, z których drutowce trafiają na pola uprawne. Od pierwszego pokolenia drutowców ochronić ziemniaki może ich bejcowanie.

Stonka ziemniaczana (Leptinotarsa decemlineata). Jest to chrząszcz niemający prawie naturalnych „wrogów", przywędrował do Europy z Ameryki. W sprzyjających warunkach może bardzo uszkodzić górną część rośliny ziemniaków, żywiąc się ich liśćmi, kwiatami i łodygami. Pierwsze pokolenie stonki ziemniaczanej pojawia się w momencie, kiedy gleba osiągnie temperaturę 14-15 stopni., wtedy też składa ona jaja na spodzie liści ziemniaków. Składa około 400-2000 jaj, z których wylęgłe chrząszcze atakują i zjadają liście. Zaczynają na początku żerować na górnych liściach, a następnie przechodzą do dolnych. Niszczone są przy pomocy preparatów chemicznych.

Mątwik ziemniaczany (Heterodera rostochiensis). Samica ma kształt okrągły, w kształcie pęcherzyka o wielkości 2 mm. Żywi się drobnymi łodygami ziemniaków, dlatego też roślina brązowieje i schnie. Zaatakowane przez mątwika dolne liście więdną, żółkną, roślina słabnie, liście robią sie pomarszczone, ostatecznie urodzaj bywa bardzo słaby. Po zaobserwowaniu pierwszych oznak choroby należy upewnić się. czy to na pewno mątwik ziemniaczany. W tym celu należy wyrwać roślinę i obejrzeć dokładnie cienkie korzenie. Nematoda wygląda jak kropelka pyłku z piaskiem, które przy ściśnięciu zgniatają się. W walce z chorobą, ważne jest zachowanie płodozmianu, nie uprawianie ziemniaków na zakażonym polu przez 4-6 lat i usuwanie chwastów z rodziny psiankowatych.

Mszyca ziemniaczana (Aphididae) żyje w koloniach na spodzie liści. Wysysa z liści sok, liście żółkną, zwijają sie albo się kurczą. Niebezpieczna jest też z tego powodu, że przenosi inne wirusowe choroby. Niszczona przy pomocy preparatów chemicznych. Na mniejszych polach uprawy ziemniaków w walce z chorobą mogą pomóc insektycydy.

Odmiany ziemniaków

Odmiany ziemniaków rozróżniane są pod względem okresu wegetacji: bardzo wczesne, średnio wczesne i późne. Wybierając odmianę ziemniaków, szczególnie dla większych upraw, należy wybierać urodzajne i odporne na choroby. Ziemniaki są rośliną lubiąca stosunkowo chłodne klimaty, dlatego zalecane jest wybierać odmiany powstałe bardziej na północy.

Nowe odmiany

ZIEMNIAKI MOZART
Kraj pochodzenia - Holandia. Właściciel - HZPC Holland B.V.

Średnio późna, bardzo urodzajna, nadająca się do przetwórstwa spożywczego o dużych bulwach odmiana ziemniaków.

Bulwy dojrzewają jednakowej wielkości, duże, w kształcie owalu, o jasno żółtym miąższu, płytkich oczkach i bardzo dobrym smaku.
Odmiana ta jest odporna na mechaniczne uszkodzenia i stłuczenia wewnętrzne, parch ziemniaczany, mniej odporna natomiast na zarazę ziemniaka. Długi okres zimowania. Dostosowuje się do różnej gleby, jest odporna na większość chorób, dlatego można ją sadzić w miarę wcześnie.

Urodzaj ziemniaków - bardzo obfity. Średnia zawartość skrobi - ~17 %. Średnia zawartość suchej masy - ~20,5 %.

Kiełkowanie przyśpiesza rozwój i formowanie się bulw, dlatego największy urodzaj z odmiany Mozart uzyskuje się sadząc ziemniaki z niedużymi białymi kiełkami. Początkowo roślina rozwija się powoli, później natomiast szybko i mocno wyrasta. Przed wykopem należy w 100% usunąć łodygi i odczekać, aż skóra bulw stwardnieje (trwa to około 3 tygodni po ścięciu łodyg). Niedojrzałe bulwy ciężko się oddzielają od łodyg, natomiast za wcześnie skoszone łodygi spowodują, że ziemniaki gorzej się przechowują w zimie.

Nawożenie należy podzielić na: 2/3 przed sadzeniem i 1/3 zaraz po zawiązaniu się bulw. W większości wypadków potem juz nawożenie nie jest konieczne, gdyż w drugim okresie wzrostu rośliny rozwijają się w miarę szybko.

Urodzaj ziemniaków - bardzo obfity.
Średnia zawartość skrobi - ~17 %.
Średnia zawartość suchej masy - ~20,5 %.

Odporność na:

Mątwik ziemniaczany - Ro1,4,
parch - duża,
zarazę - duża,
czarną nóżkę ziemniaka - duża.

ZIEMNIAKI OSPREY

Kraj pochodzenia - Wielka Brytania. Właściciel - Caithness Potatoes LTD.
Wczesna, urodzajna odmiana ziemniaków nadająca się do przetwórstwa spożywczego. Ziemniaki wyróżniają się pstrym zabarwieniem, ogólnie są jasne, z różowymi oczkami na skórce, miąższ mleczno biały.

Szczególnie odporna na parch i różne mechaniczne uszkodzenia, dlatego w Skandynawii jest to jedna z najbardziej popularnych odmian ze względu na wygląd i właściwości sprzyjające pakowaniu i transportowaniu. Dobrze znosi upały, szczególnie odporna na czarną nóżkę ziemniaka, zgniliznę, mniej wrażliwa na zarazę w odróżnieniu od innych odmian.

Rośliny wysokie, krzaczaste. Liście ma średniej wielkości, błyszczące, szarawe. Kwitnie obficie szaro - różowymi kwiatkami.

Urodzaj ziemniaków- bardzo obfity.
Średnia zawartość skrobi - ~16 %.
Średnia zawartość suchej masy - ~22 %.

Odporna na:

Mątwik ziemniaczany - Ro1,
Wirus Y - duża,
Zgniliznę bulw - duża,
Czarną nóżkę ziemniaka - bardzo duża,
zarazę ziemniaka- średnia.

Przepis

Polecam jedno z prostych litewskich dań ziemniaczanych Bulbony inaczej zwane Świstaki (Švilpikai).
Jest kilka rodzajni tego dania, polecamy jednak najbardziej wypróbowane i sprawdzone. Ziemniaki ze skórką należy dokładnie umyć, włożyć do garnka i ugotować. Najlepiej to robić wieczorem. Następnie obrać i zetrzeć na jednolitą masę. Najczęściej robione z 12 średniej wielkości ziemniaków. Następnie dodajemy kilka jajek, około 1 szklanki mąki ziemniaczanej i sól. Wszystko dokładnie mieszamy. Ciasto musi być miękkie. Ręce lekko moczymy w oleju i formujemy z ciasta wałki, następnie je kroimy, nadajemy kształt według upodobania. Uformowane kawałki wkładamy na wysmarowaną olejem blachę. Piec należy w piekarniku około 30 min. Podawać najlepiej z sosem grzybowym (dużo cebuli, pieczarek, śmietany, kopru, pieprzu, soli).
Smacznego (Przepis Galiny Jagello)

ASA.LT