Papryka (łac. Capsicum, niem. Paprika, ros. Паприка, angl. Peppers, Chili peppers, bell, sweet peppers) to rodzaj rośliny należący do rodziny psiankowatych. Do Europy przywędrowała po powrocie Kolumba z nowo odkrytych ziem. Wiele niejasności istnieje odnośnie nazwy, szczególnie w języku angielskim. Początkowo była używana błędna nazwa 'pieprz'  (peppers), gdyż  goryczą rośliny te przypominały w tamtych czasach szczególnie ceniony czarny pieprz. Nazwa w języku angielskim - wyraz Chili pochodzący z Ameryki Środkowej określa tak samo ostre jak i słodkie rodzaje papryki. Wyraz papryka najprawdopodobniej pochodzi z Węgier.

Papryka jest  uprawiana już ponad 6 tysięcy lat. Jej ojczyzną jest Środkowa i Południowa Ameryka, gdzie rośliny te są uprawiane jako wieloletnie. Dotarły do Europy razem z Kolumbem i początkowo były uprawiane jako rośliny dekoracyjne. Z Europy powędrowały razem z Portugalczykami do Indii, następnie przez Turcję dotarły na Węgry. Najczęściej papryka kojarzy się z Węgrami, a region Szeged, w którym uprawia się ich najwięcej, czasami zwany jest stolicą papryki. Węgrowie papryki używają do większości potraw  i przygotowują ją na różne sposoby. W okresie zbiorów papryki wsie węgierskie „zakwitają" - ogromne ilości suszonej papryki zdobią domowe suszarnie.

Papryka zwiera dużo pożytecznych substancji i witamin. Zielone owoce zawierają 270 mg%  witaminy C, dojrzałe - 480 mg% oraz  9-12 mg% witaminy A. 20-50 g papryki wystarcza, by uzupełnić zapotrzebowanie organizmu na dane witaminy na dzień. 100 g świeżej papryki zawiera 70-380 mg witaminy P,  0,5-16 mg - karotenu, witaminy z grupy B (0,02-0,09 tiaminy, 0,02-0,1  mg ryboflawiny), 1,3 - 2,9 mg kwasu foliowego(w 100 g suchej masy). Specyficznego zapachu dodają eteryczne olejki. W ostrej papryce zawarta kapsaicyna zwiększa wydzielanie soków żołądkowych, niszczy szkodliwe bakterie w żołądku, jelitach i jamie ustnej, stymuluje produkcję energii w organizmie - spala tkankę tłuszczową. Luteonina, która zabarwia paprykę na czerwono pomaga w chorobach sercowych i układu krążenia, zapobiega rozwojowi raka.

Słodka i ostra papryka różnią się od siebie tylko ilością kapsaicyny. W słodkiej papryce kapsaicynie nie pozwala skupiać się gen recesywny.

Uprawa sadzonek papryki

Nasiona wysiewane są od połowy lutego do połowy marca, wyrastają  i są przesadzane po 55-60 dniach od momentu zasiania. Dłużej przetrzymywać sadzonek nie wolno gdyż mogą przerosnąć.

Wykiełkowują nie szybko, średnio po upływie 12-15 dni.  Okres sadzenia należy obliczyć biorąc pod uwagę temperaturę, jaka może być w szklarni czy na zewnątrz w momencie wysadzania.

Za wcześnie wysadzone sadzonki ze względu na niewystarczająca ilość światła mogą być wycieńczone, cieniutkie i skłonne do załamywania się. Wcześniej można je wysadzać, ale do ogrzewanej szklarni.

Najlepiej używać mieszankę lekkiej ziemi  z kompostem, żyzną glebą, torfem i piaskiem w stosunku -  5:2:2:1 albo używać specjalnie przygotowanego gruntu.

Ziemia w momencie wysiewania nasion musi być wilgotna i ciepła. Skrzynie muszą być przechowywane w pomieszczeniach o temperaturze 22-25 stopni.

Sprzedawane nasiona są już zazwyczaj bejcowane i dodatkowej obróbce nie muszą być poddawane. Niebejcowane nasiona należy na 20 min namoczyć w słabym roztworze (1%)  nadmanganianu potasu. Następnie nasiona trzeba przepłukać i siać w przygotowanych pojemnikach. W celu zachowania odpowiedniej wilgotności gleby, należy skrzynie przykryć folią, którą należy zdejmować codziennie przy podlewaniu ziemi. Zdjąć folię należy w momencie wykiełkowania roślin.

Nasiona są wysiewane w pojemnikach na głębokości 1 cm, odstępy między rzędami powinny wynosić 3-4 cm, a między nasionami 0,5 cm. Po wysianiu nasion ziemię należy lekko ugnieść, w taki sposób nasiona lepiej wchłoną wilgoć.

Następnie sadzonki pikuje się. Można sadzonki papryki sadzić każda do osobnego pojemnika, tak posadzone mają 1,5 razy większe korzenie.

Po wykiełkowaniu siewki, na 3-4 dni temperaturę trzeba zmniejszyć do 18 stopni, a później znów przechowywać w temperaturze 25 stopni. Pikuje się, gdy wyrośnie pierwsza para listków (po około 20-25 dniach od posadzenia) na takiej samej głębokości jak i rosły. Najlepiej pikować do pojemników o wielkości 8-10 cm.

Sadzonki nawozi się 2-3 razy co 10-12 dni. Pierwszy raz nawozi się po wyrośnięciu pierwszej pary listków, po pikowaniu najlepiej to robić po 10-15 dniach. Wysadzone sadzonki już na stałe muszą mieć około 30-35 cm wysokości, 15-18 listków i kilka rozkwitniętych kwiatów. Przed sadzeniem należy obficie podlać glebę.

Roślinę należy formować, gdyż od tego zależy jej obfitość urodzaju. Po tym jak wyrośnie 9-12 listków, uformuje się też kwiat, który trzeba usunąć, w innym wypadku  urodzaj będzie bardzo wczesny, gorzej też będą się formowały liście. Wszystkie pędy poniżej kwiatów należy usunąć.

Przed wysadzeniem roślinę należy hartować, wynosząc co jakiś czas na zewnątrz. Natomiast nie mogą być przechowywane w temperaturze poniżej 13 stopni.

Uprawa papryki

Papryka potrzebuje dobrej, wilgotnej ale nie mokrej piaszczysto gliniastej, żyznej i dobrze przekopanej gleby. Przygotowując ziemię nie należy używać świeżego obornika, papryka bardziej lubi kompost. Jeżeli gleba jest piaszczysto gliniasta, należy ulepszyć ją  dodając wiadro przegniłych trocin, wiadro kompostu i dwa wiadra torfu na jeden metr kwadratowy ziemi. Cięższą glebę gliniastą należy uzupełnić wiadrem gruboziarnistego piasku i wiadrem trocin. Dodatkowo ten sam obszar ziemi trzeba uzupełnić w szklankę drewnianych trocin, 20 g (łyżka) superfosfatu, siarczan potasu i mocznik.

Dobrze jest, jeżeli wcześniej w tym miejscu rosły ogórki, kapusta, cukinia, dynie, cebula, marchew, fasola (za wyjątkiem bobu), nie można uprawiać papryki po pomidorach, ziemniakach, bakłażanach.

Rośliny są wysadzane do gleby w momencie, gdy średnia temperatura dzienna osiągnie 13-15 stopni, najczęściej jest to koniec maja i początek czerwca. Sadząc na zewnątrz należy wybrać słoneczne i zasłonięte od wiatru miejsce. Może to być miejsce częściowo zacienione. W pierwszych tygodniach po wysadzeniu, paprykę należy przykryć folia.

Odstępy między roślinami zależą od odmiany, najczęściej zostawia się 30-50 cm odstępu, a między rzędami 50-60 cm.

Nie jest zalecane wysadzać paprykę w upalne dni. Papryka nie lubi głębokiego sadzenia, musi być sadzona na głębokości do pierwszych listków do przygotowanych i podlanych dołków.

W czasie wzrostu paprykę należy formować, zostawiając 2-3 pędy nad podstawowym rozgałęzieniem (tam gdzie był pierwszy kwiat), miesiąc przed końcem wegetacji na każdym pędzie należy usunąć pędy nad drugim listkiem.

Optymalna temperatura potrzebna do zawiązania się owoców to 17-18 stopni w nocy i 23 - w dzień. W przypadku wyższej temperatury niż 30 stopni zaczną opadać kwiaty, a liście i pędy intensywnie rosnąć. Optymalna temperatura gruntu, to 20 stopni, wilgotność powietrza - 70-80 stopni. Podlewać należy 2-3 razy w tygodniu, najlepiej z rana. Podlewa się przy samej łodydze. Dobre nawilżanie gleby pomaga roślinie przetrwać upały. Nawadnianie kropelkowe i okładanie wokół ściętą trawą może zwiększyć urodzaj.

Papryka lubi pulchną ziemię. Dlatego należy spulchniać glebę między rzędami i ostrożnie przy korzeniach gdyż są one niegłęboko (6-8 cm). Z tego samego powodu chwasty przy łodydze należy wyrywać ręcznie i ostrożnie.

Nie należy obok siebie sadzić słodką i chili paprykę, ponieważ mogą zapylić się pyłkiem z obok rosnącej rośliny, co spowoduje że słodka papryka będzie gorzkawa w smaku. W okresie kwitnięcia można roślinę lekko wstrząsać, by łatwiej i lepiej się zapyliła.

Co 10-15 dni należy rośliny oglądać i usuwać chore liście i owoce. Wysoko rosnące odmiany papryki najlepiej przywiązywać do podpórek.

Owoce papryki  są wielonasienne, o różnym kształcie i wielkości. Owoce najlepiej ścinać a nie zrywać.

Choroby papryki

Papryka choruje zazwyczaj na te same choroby jak i pomidor. Zapobiec chorobom można hodując odmiany papryki odporne na choroby i stosując odpowiednią praktykę rolniczą.

Mozaika papryki (Tobacco mosaic virus) jest to choroba wirusowa, która początkowo uszkadza kilka liści typową jaśniejszą mozaiką. Z czasem uszkadza wszystkie liście i roślina przestaje rosnąć. Później na łodygach pojawiają się ciemne pasma, martwica i zmniejszają się owoce. Choroba najczęściej jest przekazywana przez nasiona, albo też poprzez zakażone resztki w glebie. Wirus może być przenoszony przez owady i kleszcze, a także poprzez narzędzia. Najlepiej używać zdrowych nasion, odmiany hybrydowe odporne na choroby i usuwać chore rośliny. Nasiona można przed wysiewaniem zamoczyć w 2 % roztworze wodorotlenku sodu albo 10% roztworze fosforanu.

Zgnilizna owoców

W górnej części owocu pojawia się wodnista, ciemnozielona plama, która szybko ciemnieje i zajmuje ponad połowę owocu. Po jakimś czasie uszkodzone miejsce wysycha i się kurczy. Choroba rozwija się w wysokich temperaturach, przy niskiej wilgotności powietrza i braku wapnia. Najlepszy sposób na zapobieganie tej choroby, to odpowiednie nawadnianie. W okresie aktywnego wzrostu owoców krzewy należy spryskiwać 1% roztworem azotanu potasu albo chlorku potasu (1-2 razy tygodniowo). Dodatkowo trzeba nawozić roztworem azotanu wapnia  (40g :10l), na jeden krzew - jedna szklanka roztworu.

Zgnilizna łodyg

Liście zaczynają więdnąć, a w dolnej części łodygi pojawiają się szare i czarne plamy. W takim wypadku należy spryskiwać roślinę preparatami z miedzią i usuwać uszkodzone resztki roślin. Zapobieganiu tej choroby służy płodozmian, dobór odpornych na choroby odmian i usuwanie chwastów.

Czernienie łodyg

Czernienie pojawia się już na sadzonkach. Początkowo mięknie dolna część łodygi, następnie ciemnieje i kurczy się, po czym roślina ginie. Najczęściej choroba ta rozwija się w niewietrzonych szklarniach oraz wtedy gdy na powierzchni gleby tworzy się skorupa. Wysadzone zakażone sadzonki szybko giną. Zapobieganiu tej choroby służy dezynfekcja nasion i gleby oraz odpowiednia praktyka rolnicza.

Alternarioza

Chorobie rozwijać się pomaga upalna pogoda z okresowymi opadami. Początkowo pojawiają się koncentrycznie brązowe plamy na dolnych a później też i górnych liściach. Po jakimś czasie liście obumierają. Na owocach powstają czarne plamy, najczęściej umiejscowione przy w górnej części. Choroba ta atakuje tak samo młode sadzonki jak i dojrzałe rośliny. Choroba przekazywana jest poprzez nasiona, albo resztki chorych roślin, może też być przekazana innym roślinom poprzez deszcz, wodę która się podlewa oraz wiatr. Ważnym jest stosowanie płodozmianu, nie należy sadzić po pomidorach i papryce w ciągu 3-4 lat.

Septorioza -choroba spowodowana pasożytniczymi grzybami, która uszkadza rośliny zarówno uprawiane na zewnątrz jak i w szklarniach. Uszkadza liście, łodygi i owoce. Objawami choroby są brudno szare plamy (2-3 mm), ciemna otoczką z mnóstwem ciemnych kropek. Rozprzestrzeniając się chorobowe plamy zlewają się i pokrywają całe liście, następnie żółkną i wysychają. Patogen pozostaje na zakażonej rośliny resztkach i może być przekazywany poprzez zarodniki. Choroba rozwija się przy 77-94 % wilgotności powietrza, w temperaturze 15-27 stopni. Należy dobierać odmiany odporne na tę chorobę, a także stosować płodozmian.

Wertycylioza i fuzaryjne więdnięcie, to choroba, która dopada roślinę na różnych etapach rozwoju, natomiast najbardziej szkodzi w okresie zawiązywania się owoców. Łodygi sadzonek żółkną, liście więdną, w dojrzałych roślinach liście więdną na początku w dolnej części a następnie więdnie cała roślina. Pozostaje w resztkach rośliny a do rośliny trafia poprzez korzenie uszkadzając system kapilarny. Roślina ginie od toksyn i zatkania kapilarów. Choroba ta można zarazić rośliny poprzez resztki roślin, zakażony grunt, nieczyste narzędzia do uprawiania, nasiona, wodę czy deszcz.

Przy niedoborze potasu liście rośliny obsychają albo się zwijają. Przy niedoborze azotu liście są matowe o szarym zabarwieniu albo jasne i bardzo drobne. Brak fosforu spowoduje, że spód liści będzie niebieskawy albo fioletowy, poza tym będą  uniesione do góry i przylegały do łodygi. Przy niedoborze magnezu liście maja odcień marmurowy. Nadmiar azotu spowoduje opadanie kwiatów i  zawiązków.

Odmiany Papryki

Przepisy

Prawdziwy węgierski gulasz jest zupełnie inny od tego, który jest nam znany. U nas jest to jako drugie danie, na Węgrzech natomiast jest to - gęsta zupa. W węgierskiej restauracji spotkamy się z nazwą  gulyas leves, tłumaczenie - zupa pasterzy. Nasz gulasz na Węgrzech jest nazywany perkelt - kawałeczki mięsa z dodatkiem papryki i cebuli. W węgierskich konkursach gulasz przygotowywany jest zwykle na otwartym ogniu - tak jak to robili prawdziwi pasterze. Do gotowania używane są specjalne kotły ustawiane na odpowiednich statywach, tak aby ogień obejmował jak największą powierzchnie kotła. Taka zupa nabiera nie tylko odpowiedniego aromatu dymu, ale też jest bardziej przegotowana. Do przygotowania węgierskiego gulaszu pokrywka nie jest potrzebna.

Przepisów na węgierski gulasz jest dużo. Podamy tutaj jeden z najbardziej zbliżonych to tego prawdziwego gulaszu, co prawda z małymi uzupełnieniami. Mięso do gulaszu należy wybrać nie z najlepszych części wołowiny, do tego dobrze nadaje się  np. łopatka.

Mięso kroimy na kawałeczki o grubości 1,5-2 cm. Według klasycznego przepisu Karoly Gundel, przez którego została otwarta  restauracja w Budapeszcie, do dziś jest jedną z najlepszych, na początku należy podsmażyć na tłuszczu cebulę. Tłuszcz powstaje przy podsmażeniu 80 g słoniny. My zamiast tłuszczu używamy masła. Do podsmażonej cebuli dodajemy mięso i posypujemy gruba warstwą papryki.  Mięso dusi się w swoim sosie, po jakimś czasie dodajemy pokrajaną marchew (marchew kroimy na  cztery części, a następnie na kawałeczki o grubości 1 cm). Obok, w garnku, należy ugotować wołowe żeberka i ugotowany rosół dodawać do garnka z mięsem tyle, by prawie przykrywał wszystkie składniki. Następnie dodajemy pokrajaną w kostkę (1,5-2 cm) paprykę, ostrą paprykę, pomidory, nieco później ziemniaki. Ostatecznie dodać należy cały pozostały rosół, dodać  csipetke.

Csipetke - to mączne ciasto, rozdrabniane palcami i wrzucane do gulaszu. Po wypłynięciu csipetke na wierzch, należy wrzucić pokrajany czosnek, i twardsze części kopru, pietruszki. W połowie gotowania dodajemy też sól, tymianek i kmin.

Potrzebne składniki:

1 kg wołowiny bez kości
60 gr masła
0,3 kg cebuli
0,8 kg ziemniaków
40 g zmielonej słodkiej papryki
3 małe ostre papryki
200 gr marchwi
Świeża papryka150 g
Pomidory 200 g
Csipetke 100 gr (80 gr mąki, jajko, sól)
6 ząbków czosnku
Sól, kminek, koper, tymianek, natka pietruszki do smaku

Faszerowana papryka

• 8 papryk
• 1 szklanka ryżu
• 500 gr. mięsa mielonego
• 100 gr. masła
• sól
• pieprz
• 1/2 szklanki wody
• 5 łyżki koncentratu pomidorowego (albo 3 pomidory)
• 4 łyżki śmietany
• ziemniaki

Ugotowany ryż dodajemy do mielonego mięsa, dodajemy przyprawy. Do oczyszczonej papryki wkładamy kawałeczek masła a następnie przygotowany farsz.

Paprykę układami w garnku, a pomiędzy nią wkładamy ziemniaki. Zalewamy wodą, dodajemy resztę masła, koncentrat pomidorowy, śmietanę. Dusimy około 40 min.

^ASA.LT