Światło towarzyszy nam od początku, i to niezależnie od wyznawanego światopoglądu: od Wielkiego Wybuchu (energia w nim wyzwolona była promieniowaniem, czyli również światłem) czy od Stworzenia ("I rzekł Bóg: Niech będzie światłość; i stała się światłość"), w wersji indywidualnej od samych narodzin - gdy nasze oczy po przyjściu na świat widzą pierwszy blask światła.

Świetlówki: tanio i jasno

Świetlówki są rurami szklanymi, wypełnionymi parami rtęci oraz mieszaninami gazów, z przyłączonymi elektrodami, pokrytymi wewnątrz luminoforem (najczęściej biała, matowa substancja).

Świetlówki w porównaniu z żarówkami wytwarzają znacznie mniej ciepła, wyższa jest ich skuteczność świetlna (do 105 lm/W). Mają też dłuższy czas pracy (od ok. 6.000 h do ok. 20.000 h).

Odmianą świetlówek, eliminującą jedną z ich wad (stosowanie specjalnych opraw), są świetlówki kompaktowe, znane powszechnie, choć nieprawidłowo nazywane, jako tzw. "żarówki energooszczędne". W urządzeniach tych układ zapłonowy i stabilizujący jest zintegrowany ze świetlówką, umożliwiając instalację w typowych oprawach oświetleniowych, skonstruowanych do współpracy ze standardowymi trzonkami żarówek.

Wadą większości modeli jest względnie długi czas "rozpędzania" po starcie, co utrudnia ich stosowanie w niektórych pomieszczeniach, gdzie światło włącza się często i na krótko (na przykład w łazienkach, korytarzach).

Bardzo popularny zarzut dotyczący świetlówek kompaktowych o bardzo dużym poborze prądu w chwili rozruchu jest jednak raczej mitem, a nie zjawiskiem mającym istotny wpływ na zużycie energii.

- W świadomości wielu konsumentów istnieje mit, że w związku ze zwiększonym poborem energii podczas rozświetlania się (startu) świetlówek kompaktowych nie powinno się stosować ich w miejscach, gdzie często włącza i wyłącza się światło. W rzeczywistości każde urządzenie elektryczne podczas uruchamiania pobiera większą ilość energii. Trwa to jednak tylko ułamki sekund. W przypadku zastosowania świetlówek kompaktowych koszt za same włączenia rośnie o kilka do kilkudziesięciu groszy na przestrzeni ... dziesięciu lat - mówi dr inż. Andrzej Wiśniewski, ekspert techniczny firmy OSRAM.

LED: technologia przez duże "T"

Źródła LED to zupełnie nowa jakość. Diody elektroluminescencyjne (określane skrótem LED) to zaawansowana fizyka i precyzyjna technologia w jednym.

Pojedyncze diody są elementem wyjściowym do budowy źródeł światła zastępujących żarówki. W skład lampy LED wchodzi z reguły od kilku do nawet kilkuset pojedynczych diod oraz układy elektroniczne je zasilające. Lampy takie mają trzonki typowych tradycyjnych żarówek - gwintowe, bagnetowe, kołkowe.

Najpoważniejszą zaletą źródeł LED jest bardzo długi czas pracy, wynoszący już standardowo kilkadziesiąt tysięcy godzin, oznacza to nawet kilkanaście lat pracy. W porównaniu ze świetlówkami oraz żarówkami, znoszą nieporównanie więcej cykli włączenia i wyłączania. Charakteryzują się również wysoką skutecznością świetlną, znacznie mniej się nagrzewają. Pobierają znacznie mniej energii niż tradycyjne żarówki. Bardzo szybko się załączają - parametry znamionowe osiągają w ciągu kilkudziesięciu milisekund od włączenia zasilania (w przeciwieństwie do świetlówek, które na osiągnięcie znamionowych parametrów potrzebują czasami nawet kilku minut).

Wady to konieczność stosowania dodatkowych układów zasilających, stabilizujących napięcie lub prąd, a w przypadku LED o dużej mocy także dodatkowych układów chłodzenia (radiatorów) i optycznych. Różnie bywa z temperaturą barwową - światło wielu lamp LED, określanych jako "ciepłe" sprawia niestety niemiłe wrażenie. Nienajlepsze bywa też odwzorowanie barw - głównie w tańszych modelach.

Świetlówka czy oświetlenie LED?

Tradycyjna żarówka, pomimo swoich niewątpliwych zalet, odchodzi do lamusa. W domach zaczynają królować świetlówki kompaktowe oraz różnego rodzaju rozwiązania oświetlenia LED - od zamienników tradycyjnych żarówek, poprzez różnego typu oświetlenie punktowe (typu spot - najbardziej zbliżone do tradycyjnych halogenowych), aż po rozległe matryce i listwy LED. O ile jeszcze świetlówki kompaktowe nie pozwalały na bardzo elastyczne kształtowanie systemów oświetlenia, to rozwiązania LED już takie umożliwiają. Tworzenie oświetlenia ogólnego, lokalnego, punktowego, możliwość dobierania różnych barw światła - łącznie z dynamiczną zmianą barw oświetlenia, regulacja temperatury barwowej światła (odcienia bieli), regulacja intensywności światła, możliwość formowania różnych kształtów lamp, łatwe wbudowywanie systemów LED w meble czy elementy budowlane (ściany, sufity, schody) to atuty technologii LED. Jeśli dołączyć wysoką energooszczędność oraz trwałość, to otrzymujemy źródła światła niemal idealne, o bardzo szerokiej palecie zastosowań - jako oświetlenie kuchenne, łazienkowe, ogrodowe, w sypialni, w pokoju dziennym czy przy stanowisku roboczym.

LED coraz popularniejsze

Oświetlenie LED coraz śmielej wkracza do polskich domów. Również i w zakupach internetowych tego typu źródła światła stają się coraz popularniejsze. W porównywarce cenowej Ceneo.pl różnego typu lampy LED znajdują się na czołowych pozycjach najbardziej popularnych źródeł światła. Analogiczny trend występuje w innych popularnych serwisach tego typu, czyli Nokaut.pl, Skapiec.pl czy Okazje.info.

O rosnącej popularności lamp LED świadczy również rosnąca liczba wystawianych artykułów tego rodzaju na najpopularniejszym serwisie aukcyjnym w kraju czyli Allegro.pl. O ile jeszcze niewiele ponad rok temu lampy LED znajdowały się w kategorii źródła światła - inne, to teraz mają już własną kategorię, zresztą najliczniejszą, jeśli idzie o liczbę wystawianych produktów.

A jakich rodzajów lamp LED szukamy? Tutaj też nie będzie dużego zaskoczenia: przede wszystkim tanich. W rankingu najpopularniejszych lamp LED w czołowych polskich porównywarkach tylko okazjonalnie znajdują się produkty renomowanych producentów, takich jak OSRAM czy Philips, prym wiodą za to tańsze marki, obecne głównie w marketach budowlanych, jak również najtańsze modele bezmarkowe. Najpopularniejsze są lampy LED w cenie kilku-kilkunastu złotych.

Tę sytuację potwierdzają także badania opinii publicznej przeprowadzone w tym roku przez Instytut Badawczy ARC Rynek i Opinia na zlecenie firmy OSRAM -70 proc. respondentów kieruje się przy wyborze źródła światła ceną, co oznacza ryzyko nabycia produktu gorszej jakości. Warto wiedzieć jednak, że niektóre lampy LED oferowane przez niemarkowych producentów mają wady, z których użytkownicy często nie zdają sobie sprawy.

Kiedy poszukujemy źródeł światła? Dzięki analizie zapytań do wyszukiwarki Google można stwierdzić, że szukamy ich wtedy, gdy zaczyna nam brakować światła. Maksima liczby zapytań o lampy LED przypadają na miesiące zimowe, czyli okres listopad-styczeń. Przy czym już od wielu lat znacznie częściej pytamy o lampy LED niż o tradycyjne żarówki. Warto zauważyć, że od kilku lat popularność diod elektroluminescencyjnych, mierzona liczbą zapytań do wyszukiwarki Google znacznie rośnie. Trend jest zatem wyraźny: przesiadamy się na źródła LED-owe.

Lampy LED - tak, ale tylko dobrej jakości

Lampy LED to z założenia urządzenia skomplikowane. Aby funkcjonowały prawidłowo, powinny składać się z pojedynczych diod wysokiej jakości oraz dodatkowo być wyposażone w odpowiedni
(i zazwyczaj kosztowny) system zasilania. Nierzetelni producenci, szukając oszczędności, często decydują się na etapie produkcji na komponenty słabej jakości, a czasem wręcz rezygnują
z niektórych elementów, co ma swoje negatywne skutki.

- Częstym problemem niemarkowych lamp LED jest nieprawidłowa konstrukcja układu zasilającego pod kątem bezpiecznego ich użytkowania - mówi dr inż. Andrzej Wiśniewski. - Źle skonstruowany układ zasilający może być przyczyną zakłóceń pracy innych urządzeń elektrycznych, które są podłączone do tego samego obwodu elektrycznego, a lampa LED z wadliwie skonstruowanym układem zasilającym może doprowadzić do pożaru, czy porażenia prądem - dodaje.

Lampy LED wymagają odpowiednio skonstruowanego układu optycznego, ponieważ pojedynczy LED użyty w lampie ma bardzo wysoką luminancję. Niestety, wiele tanich produktów jest w ogóle pozbawionych takiego układu. Dlatego w dobrze skonstruowanych lampach LED często stosuje się bańki rozpraszające światło (szkło matowe, mleczne, układy pryzmatyczne, soczewki rozpraszające itp.) eliminujące to niekorzystne zjawisko. Układ optyczny markowych lamp LED konstruowany jest tak, aby zapewnić wysoki komfort oświetlenia, czyli ograniczyć luminancję (jaskrawość), a stosowane diody emitują ograniczoną ilość światła niebieskiego. Dlatego problemem lamp LED nierzetelnych producentów jest ich zbyt wysoka jaskrawość (luminancja), która może powodować efekt olśnienia lub oślepienia prowadzący do zaburzeń widzenia.

Wybierając lampę LED nie kierujmy się zatem wyłącznie ceną, lecz przede wszystkim dbałością o nasze zdrowie i bezpieczeństwo. Warto się zastanowić, dlaczego niektóre, teoretycznie takie same produkty, są dużo tańsze niż inne. Biorąc pod uwagę możliwe zagrożenia powinniśmy decydować się na wysokiej jakości systemy diodowe z jak najmniejszą ilością niebezpiecznego dla siatkówki oka światła niebieskiego, budową ograniczającą olśnienie i gwarancją bezpiecznej eksploatacji.

Zasilanie również „eko"

Źródła światła o wysokiej sprawności (takie jak lampy LED) nie wymagają też znacznych mocy do zasilania. Umożliwia to tworzenie systemów jeszcze bardziej oszczędnych, opartych na układach fotowoltaicznych. Systemy lamp LED pobierają niewiele energii, tak więc do ich zasilania można bez większych obaw wykorzystać fotoogniwa. Pierwszy krok już został wykonany - obecnie bardzo popularne są różnego rodzaju ogrodowe lampy LED z wbudowanymi fotoogniwami i akumulatorami. Przejście od oświetlenia ogrodowego do ekologicznego, energooszczędnego systemu oświetlenia domowego opartego na fotowoltaice wydaje się już więc logicznym kolejnym krokiem. Nie na darmo fotowoltaika uchodzi w wielu rankingach renomowanych pism naukowych za jedną z najważniejszych i najbardziej przyszłościowych, o największym potencjale ekonomicznym technologii XXI wieku.

Według badania CBOS z roku 2011, już 75 proc. Polaków używa w swoim gospodarstwie domowym energooszczędnych źródeł światła. Są to głównie świetlówki kompaktowe, chociaż cząstkowe dane publikowane przez renomowanych producentów oświetlenia (Philips, OSRAM) wskazują na systematycznie rosnącą sprzedaż rozwiązań LED w sektorze konsumenckim. Zakup energooszczędnych źródeł światła jest jednym z najczęściej deklarowanych przez Polaków działań proekologicznych.

Wprawdzie z punktu widzenia konsumenta istotne jest tylko zużycie energii w trakcie eksploatacji urządzenia, a raczej koszt całkowity (zakupu oraz utrzymania źródła światła) odniesiony do czasu eksploatacji - a ten parametr przy rosnących w naszym kraju cenach energii elektrycznej jest dla nowoczesnych źródeł coraz korzystniejszy. LED czy świetlówki są niewątpliwie źródłami o bardzo wysokiej sprawności przetwarzania energii w światło, pozwalającymi na uzyskanie dużych oszczędności w bieżących rachunkach za energię elektryczną.