Zdjęcie izolacji z przewodów – zadanie zdaje się proste, jednak wykonać je trzeba ostrożnie, ponieważ izolację trzeba zdjąć bez naruszania żyły przewodu. Nacięcie przewodu – zdjęcie wszystkich warstw izolacji w odpowiedniej kolejności, długości i głębokości. Nacięcie uważa się jakościowe, jeśli nie narusza struktury przewodu/kabla i nie deformuje żyły. W związku z błędami i łączeniem oraz rozprowadzaniem naciętych przewodów może się tak stać, że prace trzeba będzie powtórzyć. W dzisiejszych czasach jest do tego wiele odpowiednich polepszonych narzędzi, obcęgów, specjalnych noży, dopasowanych do danych kabli i rodzajów przewodów – do niezginających się, wielożylnych, elastycznych przewodów, koaksjalnych.

Oczywiście, że zwyczajne i przesuwające się noże – to nie najlepsze rozwiązanie: jest to przestarzała metoda, ponieważ podczas cięcia nimi pojawia się ryzyko zbyt głębokiego nacięcia i naruszenia w ten sposób żyły czy drutu. Zdjęcie izolacji za pomocą noża byłoby usprawiedliwione tylko w ostateczności, gdy nie ma specjalnych obcęgów czy innych lepszych narzędzi i wykonywane jest przez doświadczonego majstra. Jeśli mimo wszystko używamy zwyczajnego prostego noża, należy przestrzegać określonych zasad. Przecinając izolację starajcie się nie trzymać noża prostopadle do żyły – ryzykujecie nacięciem przewodnika, w związku z czym może pogorszyć się przewodność żyły i jakość kontaktu. Im cieńsza żyła, tym ciężej zdjąć jej osłonę za pomocą noża – tnąc drut, którego przekrój poprzeczny wynosi 0,3-0,5 mm² Ø pod kątem prostym, może łatwo go złamać.

Przecinając izolację nie zaleca się trzymać noża prostopadle do żyły, ponieważ powstaje ryzyko nacięcia przewodnika, w związku z czym może pogorszyć się przewodność żyły i jakość kontaktu. Zdjęcie autora.

Dlatego lepiej przecinać izolację powoli i ostrożnie poruszając nożem od siebie w kierunku końcówki przewodu pod kątem 40 stopni, jakby ostrząc ołówek. W miejscu zdjęcia przewód musi być wyprostowany. Taki sposób cięcia również nie gwarantuje ochronienia żyły przed naruszeniami, ponieważ razem z izolacją można „zdjąć stróżkę” z żyły.

W przypadku cięcia izolacji za pomocą noża należy robić to pod kątem 20-40 stopni. Zdjęcie autora.

Z tej przyczyny godne uwagi wydają się noże ze zgiętymi ostrzami. Poruszając nimi na około średnicy przewodu łatwiej poobcinać izolację.

O wiele lepiej operację tę wykonać za pomocą kombinerek z kilkoma kalibrowanymi szablonowymi wyżłobieniami tnącymi, działającymi na zasadzie nożyc. Tnące brzegi wyżłobień są zaostrzone. Obok każdego wyżłobienia oznaczona jest dopuszczalna średnica żyły w milimetrach.

Obcęgi z szablonowymi wyżłobieniami tnącymi, działające na zasadzie nożyc. Zdjęcie autora.

Według średnicy żyły do odpowiadającego jej wyżłobienia wstawia się przewód, naciskając obcęgi (jak nożyce) tnące brzegi wyżłobień wbijają się w osłonę.

Według średnicy żyły do odpowiadającego jej wyżłobienia wstawia się przewód, naciskając obcęgi (jak nożyce) tnące brzegi wyżłobień wbijają się w osłonę. Zdjęcie autora.

Nacięcie na około żyły wykonane, żyła nienaruszona, pozostaje zdjąć materiał izolacyjny. Ściąga się go nie popuszczając obcęgów i odciągając obcęgi kciukiem od siebie.

Zdejmujemy odciętą izolację odciągając obcęgi kciukiem od siebie. Zdjęcie autora.

Izolacja zdjęta. Zdjęcie autora.

Są modele z szablonowymi wyżłobieniami na płaskie przewody. Za pomocą obcęgów z szablonowymi wyżłobieniami można ciąć izolację od końca przewodu, jak też w którymkolwiek wybranym miejscu przewodu, jeśli wymaga tego montowanie.

Model z szablonowymi wyżłobieniami na płaskie przewody. Zdjęcie autora.

Narzędzia te mogą mieć małą wadę – niektóre modele konkretnych zagranicznych producentów przewodów i kabli produkowane są jako załącznik, dopasowany tylko do średnicy produkowanych przez nich żył. Dlatego w ich konstrukcji może nie być wymaganych wielkości wyżłobień, odpowiadających średnicy żyły waszego przewodu. Aczkolwiek występują polepszone warianty takich obcęgów z regulatorem, ustalającym głębokość nacięcia, żeby ostrza wyżłobień za bardzo nie przecięły osłony i nie naruszyły żyły. Poza tym, jeśli trzeba byłoby zdjąć izolację z przewodu, znajdującego się głęboko w skrzynce, ze względu na swoją formę takie obcęgi by go nie dosięgły, ponieważ przewód można włożyć w nie tylko pionowo, z zewnętrznej strony. Chociaż są też takie modele obcęgów, w których wyżłobienia na przewody rozmieszczone są ukośnie i za pomocą obcęgów można dosięgnąć przewód w skrzynce oraz zająć się osłoną przewodu.

Kontynuując temat narzędzi, za pomocą których wygodnie jest zdjęć izolację z jakiegokolwiek miejsca, warto zwrócić uwagę na specjalny nóż rotacyjny, ergonomiczną formą i wielkością przypominający zapalniczkę. Nacina on osłonę ruchami obrotowymi. Nóż rotacyjny przeznaczony jest do cięcia okrągłych wielo-żylnych kabli o średnicy 4,5-25 mm, sztywnych niezginalnych przewodów, zewnętrznej poliwinylchlorydowej osłony podwójnego splątanego kabla, nie nadaje się jednak do kabli płaskich. Narzędzie składa się z uchwytu, główki z wystającym czubkiem regulowanego nożyka sprężynowego, regulowanego mechanizmu noża, ustawiającego nóż pod kątem 90º - 0º do kabla, gwintowego regulatora długości nożyka na dole uchwytu oraz płytki sprężynowej, zaciskającej kabel.

Nóż rotacyjny. Zdjęcie autora.

Możliwość zmiany kąta nożyka pozwala nacinać izolację naokoło i wzdłuż kabla oraz ukośnie, metodą spirali, jak skórkę pomarańczy. Regulator długości pozwala ustalić bezpieczną długość i ochronić w ten sposób wewnętrzne izolacje przewodów i żyły przez uszkodzeniami. Po odchyleniu płytki sprężynowej, kabel umieszcza się w narzędziu nad główką, zaciska się płytką. Pozostaje naciąć osłonę kabla ruchem obrotowym.

Kabel umieszcza się nad główką, zaciska się płytką. Ruchem obrotowym nacina się osłonę kabla. Zdjęcie autora.

Kabel zgina się na wcięciu.

W miejscu wcięcia zgięta osłona pęka, później łatwo ją oderwać i zdjąć. Zdjęcie autora.

Miękki polimerowy materiał osłony pęka w tym miejscu, później łatwo go oderwać i zdjąć.

Podwójny kabel splątany ze zdejmowaną osłoną. Za pomocą rotacyjnego nożyka wygodnie obrobić kabel w którymkolwiek miejscu. Zdjęcie autora.

Jeśli mimo wszystko z powodu błędu izolacja została naruszona, należy pracę wykonać na nowo odcinając zepsutą część. Dlatego taką operację trzeba wykonywać wyjątkowo uważnie, ponieważ o ile obcinając koniec kabla zepsutą niechcący część można odciąć i zacząć od nowa, o tyle naruszając kabel w którymkolwiek miejscu w środku - takiej możliwości nie ma.

Do zdjęcia izolacji z kabli wewnętrznych i giętkich przewodów skonstruowano obcęgi mające większą formę z zaciskami i nożykami.

Obcęgi z zaciskami i nożykami do zdejmowania izolacji z kabli wewnętrznych i giętkich przewodów. Zdjęcie autora.

Formy modeli mogą się różnić, jednak zasada działania pozostaje taka sama. Zdjęcie autora.

Wstawia się koniec przewodu do zacisków tych obcęgów z przodu, jak w paszczę zwierzęcia. Za pomocą takich narzędzi można „rozebrać” żyły o średnicy 0,3-6 mm². Monter tylko za pomocą regulowanego oparcia może ustalić wymaganą długość zdjęcia. Wysoka i bezpieczna jakość cięcia osiągana jest za pomocą dwóch zacisków (dolnego i górnego) z nożykiem. W wyjątkowo nowoczesnych modelach nożyki skompletowane są z 30 drobnych płytek, przymocowanych do giętkiej powierzchni. Gdy przewód jest wstawiony i oba zaciski obcęgów są zaciśnięte, pod wpływem dwustronnego ściśnięcia płytki nożyków prężnie deformują się zgodnie z profilem średnicy przewodu i w taki sposób obchodzą go, przecinając warstwę izolacji do żyły. Odcięta część izolacji pozostaje zaciśnięta oparciem obcęgów, a cały przewód z odsłoniętą żyłą wystarczy tylko wyciągnąć na zewnątrz.

Odcięta część izolacji pozostaje zaciśnięta oparciem obcęgów, a cały przewód z odsłoniętą żyłą wystarczy tylko wyciągnąć na zewnątrz. Zdjęcie autora.

Obcęgi te przeznaczone są do wykończenia końców przewodów, jednak wygodniej nimi dosięgnąć przewody znajdujące się głęboko w skrzynce elektrycznej, wprowadzając przednią część obcęgów do środka skrzynki.

Zaufanie do kontaktów w kablu koaksjalnym w dużym stopniu zależy od jakości zdjęcia izolacji. Koaksjalny kabel (wspólno-osiowy) jest wielowarstwowy. Pierwszą warstwę stanowi osłona poliwinylchlorkowa, zabezpieczająca kabel przez negatywnymi oddziaływaniami zewnętrznymi, dalej znajduje się metalowa przewodząca plecionka bądź folia ekranizująca, przekazująca sygnał. Trzecia – wewnętrzna warstwa izolacyjna. Pod wszystkimi warstwami znajduje się jednolita bądź składająca się z wielu drutów żyła miedziana. Korzystając ze zwykłych narzędzi, wielowarstwową izolację można zdjąć tylko w kilku etapach. Jednak profesjonalne narzędzie, przeznaczone właśnie do izolacji kabla koaksjalnego, może zdjąć ją jakościowo już po jednej operacji. Są to specjalne obcęgi kasetowe z trzema ostrzami. Żeby koniec obrabianego kabla uzyskał wymagany profil, w kasecie narzędzia montuje się ostrza wymienne, gdzie każde z nich ustawiane jest na wymaganą głębokość nacięcia. Kabel wstawia się w kasetę narzędzia z strony bocznej.

Kasetowe obcęgi z trzeba ostrzami do kabla koaksjalnego. Zdjęcie autora.

Narzędziem wykonuje się pełen obrót na około kabla. Jeden nożyk nacina zewnętrzną osłonę, jednak nie na całej głębokości, później wzdłuż nacięcia tę część osłony można oddzielić odrywając. Wewnętrzny nożyk w pełni nacina plecionkę i ekran, w plecionce nie pozostaje nienaciętych drutów. Trzeci nożyk przecina wewnętrzną izolację prawie do żyły, jednak nie na całej głębokości, żeby nie naruszyć samej żyły. Część izolacji, przeznaczoną do usunięcia, można później rozerwać w miejscu nacięcia. Ostrza narzędzia wszystkie nacięcia warstw wykonuje w standardowych odstępach 6 mm jeden od drugiego. W taki sposób uzyskuje się wymagany profil kabla.

Uzyskanie wymaganego profilu kabla. Zdjęcie autora.

Spis środków do zdjęcia izolacji można uzupełnić bardzo prostym narzędziem, konstrukcją przypominającym zacisk ze sprężynką. W przedniej jego części znajduje się nożyk, wkręt do regulacji nożyka i boczne wnęki na przewody oraz kable. Narzędzie tnie naciskając uchwyty. Nożyk wbija się w izolację przewodu wstawionego z boku gniazda, wykonuje się 1-3 obroty narzędziem na około przewodu. Przez wykonane nacięcie kawał izolacji jest odrywany i zdejmowany. Można w ten sposób zdjąć osłonę również z krańca przewodu, jak również z jakiegokolwiek wybranego miejsca.

Narzędzie w formie zacisku do zdjęcia izolacji. Okręcane na około przewodu. Zdjęcie autora.

Są jeszcze jedne obcęgi prostej konstrukcji, za pomocą których wygodnie zdjąć izolację z przewodów w skrzynkach elektrycznych. Zaciski obcęgów regulowane są za pomocą śruby. Z przodu zacisków znajdują się otwory w formie półkola z tnącymi brzegami. Gdy zaciski są zaciśnięte, te dwa półkola tworzą wspólny okrągły otwór. Przewód wchodzi przez ten otwór z przodu, śruba reguluje głębokość nacięcia na podstawie przekroju poprzecznego. Poodcinana część izolacji jest odciągana tym samym narzędziem.

Obcęgi, których uchwyty są regulowane za pomocą śruby. W przedniej części – tnące otwory. Zdjęcie autora.

Dobra rada dla wszystkich, którzy będą używać opisanych wyżej narzędzi: w uniknięciu uszkodzenia i naruszenia żyły przy zdejmowaniu izolacji pomaga dokładne ustawienie regulowanych części tnących na podstawie konkretnego typu izolacji. Najlepszy sposób dokładnego ustawienia narzędzia – z góry popróbować na próbnym odcinku przewodu/kabla. Odcinek musi być z tego samego przewodu, którego izolację trzeba obrobić.

Jakość kontaktu w dużym stopniu zależy również od czystości powierzchni żyły. Odsłoniętą końcówkę żyły trzeba oczyścić i zetrzeć. Na powierzchni żył aluminiowych zawsze powstaje błonka tlenkowa (wynik reakcji tlenu i aluminium). Błonka ta bardzo zmniejsza przewodność elektryczną żyły, nagrzewa się od tego złączenie. Tlenek aluminium wywołuje dużą oporność przewodzenia. Inaczej niż miedziane przewodniki aluminium, błonka tlenkowa nieznacznie oddziaływuje na jakość kontaktu, jej oddziaływanie jest słabsze, jest ona wolniej usuwana. Oczywiście, koniec żyły można oczyścić drobnym papierem ściernym bądź nienatłuszczającym płynem, jednak w szybkim czasie znów powstanie błonka. Dlatego chcąc dokładnie usunąć piankę tlenkową, koniec żyły obrabia się specjalną pastą-smarem. Jest to mieszanka wazeliny kondensatora i drobnych cząsteczek piasku kwarcowego. Cząsteczki piasku mechanicznie pustoszą tlenek, wazelina chroni przed powstaniem nowej błonki. Pasta z tubki nakładana jest cienką warstwą. Trzeba dodać, że lepiej nie dotykać oczyszczonej żyły palcami, ponieważ na powierzchni dłoni i palców może znajdować się pot, brud, wtedy pracę lepiej wykonać z użyciem rękawic.

Dla lepszego kontaktowego złączenia przewodów końce żył prasowane są na nasadkach kabli.

Nasadki kabli przeznaczone do wygodniejszego połączenia aluminium oraz wielomiejscowych przewodów do tarczy, kostek i szyn. Nawleczone nasadki chronią drobne i cienkie druty żył przez złamaniami oraz zwiększają objętość cienkich żył.

Przewód wielomiejscowej żyły z nawleczoną nasadką. Zdjęcie autora.

Nasadka dołączanej żyły musi być oświetlona i posmarowana pastą. Aluminiowe części nasadek produkowane są z odpornego na korozję stopu aluminium, cynkowane nasadki pasują do przewodów aluminiowych i miedzianych. Do prasowania używa się specjalnych obcęgów z różnymi prasującymi formami szablonowymi.

Obcęgi do prasowania nasadek. Zdjęcie autora.

Ważne, by średnica żyły odpowiadała wewnętrznej średnicy nasadki, żeby po prasowaniu żyła i nasadka połączyły się ściśle. Wewnętrzną przestrzeń nasadki również trzeba wypełnić pastą. Zależnie od przeznaczenia i żyły, nasadki mają różne formy – ustnika, gilzy, pierścienia z wylotem na końcu, z widelczykiem, figurowe, przeznaczone na dwie żyły.

Prasuje się pierścienią nasadkę z wylotem na płaskim końcu. Zdjęcie autora.

Występują nasadki ze śrubkami, w takim przypadku można obejść się bez narzędzi do prasowania. Prasowana nasadka z pierścieniem wykorzystywana jest do lepszego połączenia przewodów śrubą. Przyłączając przewód do kostki bardzo przydatne są nasadki z wylotami na płaskim końcu bądź widelczykami.

Przygotował Piotr Šičiov