Rozmaryn (Rosmarinus officinalis, Rosemary, Розмарин)

Rozmaryn jest rośliną wieloletnią z rodziny jasnotowatych, rośnie na wybrzeżu Morza Śródziemnego i w Europie Południowej.

Świeże i suszone liście rozmarynu są wykorzystywane jako przyprawa kulinarna albo zioło lecznicze. Rozmaryn świetnie nadaje się do potraw mięsnych, rybnych a także sałatek i herbat. Używany jest też do sosów, zup i marynatów. Jako zioło lecznicze pomaga na takie dolegliwości jak zawroty głowy, zapalenie gruczołu krokowego, astma, zapalenie oskrzeli, zapalenia górnych dróg oddechowych. Wywar z rozmarynu pozytywnie wpływa na wzrost włosów.

Rozmaryn jest wielbicielem ciepła, może być uprawiany tak samo na zewnątrz jak i w domowych warunkach. Zimą, czyli tuż przed pierwszymi przymrozkami, roślinę należy przenieść do domu. Najlepszą odmianą rozmarynu do uprawy jest rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis). Rozmnażany za pomocą odkładów, pędów, rzadziej poprzez nasiona. Wysiewając nasiona, należy je niegłęboko wsadzić w ziemię i ciągle utrzymywać jej wilgotność. Gleba powinna być neutralna albo lekko zasadowa. Najlepsze proporcje gleby, kompostu i piasku to - 2:1:1. Należy też dodać 15-20 g rozdrobnionej kredy na każdy litr takiego roztworu. Rośliny kiełkują po 2-3 tygodniach, trochę podrośnięte trzeba przepikować.

Najczęściej rozmaryn rozmnażany jest poprzez sadzonki. Pędy można odcinać przez całe lato i wysadzać bezpośrednio do ziemi albo wkładać do naczynia z wodą. Korzenie wyrastają po 3-4 tygodniach.

Wysadzać rozmaryn należy na słonecznym miejscu na lekkich glebach. Doskonale nadaje się do sadzenia w miejscach przy ścieżkach.

Listki należy zrywać przed kwitnięciem i tylko z młodych pędów. Mimo, że roślina jest bardzo odporna na ścinanie, jesienią ścinać jej nie należy, szczególnie nie ruszać starych łodyg. Suszony jest zazwyczaj w ciemnych i dobrze wietrzonych miejscach, przy temperaturze 30-35 stopni.

Dobrze wysuszone listki muszą mieć zielono - szary kolor i lekko gorzkawy smak. Przechowywane w szklanych naczyniach w ciemnym miejscu.

Lawenda (Lavandula, Лаванда, Lavanda)

Lawenda rośnie dziko na niemal wszystkich terenach Morza Śródziemnego i Czarnego. Jest to roślina wyrastająca do 80 centymetrów wysokości i osiąga około 1 metra średnicy. Kwitnie fioletowymi kwiatkami, odmiany hybrydowe mają kwiaty o różnych odcieniach: niebieski, zielono-szary, biały, różowy. Była używana w starożytnym Egipcie, a szczególną popularność osiągnęła za czasów Cesarstwa Rzymskiego, kiedy to przyprawiano nią wodę do kąpieli. Eteryczne olejki z lawendy są popularne w kosmetyce. Twierdzi się, że zapach lawendy pomaga na bóle głowy, stawów, olejek leczy poparzenia.

Ze względu na intensywny zapach, w kuchni lawendę używa się sporadycznie. Lawendę wymieszaną z jagodami jałowca używa się do wędzenia produktów mięsnych. Używana jest też do zielonych sosów i rybnych zup. Jako przyprawa cieszy się popularnością w kuchniach Francji, Hiszpanii i Włoch. Tutaj lawendą są przyprawiane sałatki, sosy, grzyby, warzywa, zupy rybne, pieczone albo duszone dania z baraniny. Potrawy są posypywane zmielona lawendą tak, jak pieprzem. Lawenda stosowana jest też jako naturalny odstraszacz szkodników, wkładana między ubrania, by chronić od moli.

Znane jest aż 25 różnych odmian lawendy, z których najbardziej popularne są L. officinalis, L. spica, L. Angustifolia. Lawenda jest uprawiana na zewnątrz, w słonecznym miejscu, lubi lekko zasadową glebę z dobrym drenażem. Najlepiej nawozić lawendę nawozami potasowymi, natomiast unikać nawozów azotowych (np. obornika). Dobrze jest też jesienią i wiosną okopywać lawendę, co pobudza formowanie się i rozwój nowych pędów. Można też glebą obłożyć wokół rośliny aż po szyjkę.

Lawenda lubi przycinanie, które najlepiej jest robić kilka razy w czasie sezonu. Pierwsze przycinanie jest robione tuż po kwitnięciu, drugi raz na koniec sezonu zostawiając 4-5 zielone pędy.

Nie wolno tylko ścinać przy zdrewniałej części rośliny, bo może zginąć.
Lawendę rozmnaża się poprzez odkłady. Jesienią albo wczesną wiosną boczne pędy są odchylane, przysypywane ziemią i regularnie podlewane. Zakorzeniają się po kilku miesiącach. Lawendę można też rozmnażać poprzez sadzonki. Najczęściej do tego używa się zdrewniałych gałązek lawendy.

Z nasion wyhodować lawendę trudniej, zalecane jest w takim wypadku nasiona lawendy poddać stratyfikacji (przechowywać w zimnie). Natomiast po wysianiu nasion w dobrej glebie, można się spodziewać, że wykiełkują i będą owocowały nasiona nie stratyfikowane. Nasiona kiełkują powoli i rosną też dosyć wolno, pieląc lawendę należy bardzo uważać.

Zrywać lawendę należy w okresie masowego kwitnięcia, po zakwitnięciu co najmniej połowy kwiatków. Dzieje się to zazwyczaj w końcu czerwca i na początku lipca. Ścina się kwiatostany na 10-12 centymetry długości. Zrywa się listki i kwiaty, które suszyć najlepiej w ciemnym, przewiewnym pomieszczeniu, a następnie przechowuje się je w naczyniu w ciemnym miejscu.

Majeranek (Majorana hortensis, Origanum majorana, Majoran, Marjoram)

Dziko rosnący na wybrzeżach Morza Śródziemnego majeranek wyrasta do 20-40 centymetrów wysokości, jest to roślina wieloletnia. Na terenach Polski wrażliwa na mrozy roślina rośnie zazwyczaj tylko rok, gdyż ginie w temperaturze poniżej 12 stopni mrozu.

Ma swoisty, intensywny zapach. Smak lekko piekący, podobny do tymianku tylko ciut słodszy. Bardzo popularny i używany w przygotowaniu potraw, szczególnie w kuchni na Słowacji. Służy do przeprawiania zupy ziemniaczanej, sałatek, dań grzybowych, zup mięsnych, smażonego drobiu, dodawany też do pieczonej wieprzowiny, baraniny i cielęciny, sałatek rybnych i niektórych serów.

Majeranek lubiany jest też w kiełbasach i napojach, pasuje też do niemal wszystkich dań z mięsa mielonego (gołąbki, pierogi, zrazy). Pikantnego smaku nadaje w konserwowanych ogórkach czy pomidorach. Używany jest też w przygotowaniu sosów śmietankowych i pomidorowych.

Majeranek jest też używany w celach leczniczych. Zielona część majeranku zawiera 127 mg% rutyny, 44 mg% - witaminy C, 5,5 mg% - karotenu. Używany w leczeniu chorób układu oddechowego i pokarmowego, bólów głowy i w stomatologii. W medycynie ludowej stosowany też w leczeniu bezsenności. Zalecane jest stosowanie majeranku przy takich schorzeniach jak cukrzyca, choroby nerek, wątroby, pęcherza żółciowego i po zawałach serca.

Majeranek lubi gleby pulchne, żyzne i z dobrym drenażem. Dobrze reaguje na nawożenie. Optymalna temperatura kiełkowania to 20 - 25 stopni. Wysiewany w marcu do pojemników na głębokości 0,5-1 centymetra. Wysiewając wcześniej potrzebuje dodatkowego oświetlenia. Jest w miarę odporny na wysuszenie gleby, natomiast na początku wzrostu i rozwoju może zareagować negatywnie na brak wilgoci. Uprawiany w zaciemnionych miejscach będzie zawierał mniej olejków eterycznych. Przygotowując majeranek do wysadzania na zewnątrz, należy wyrośnięte sadzonki mające 2 listki pikować do pojemniczków o wymiarach 5x5 albo mniejszych.

Wysadzany na zewnątrz zazwyczaj po ustąpieniu przymrozków, pod koniec maja albo na początku czerwca. Gleba musi być przygotowana już z jesieni, dobrze przekopana z dodatkiem kompostu na 1 m2 - 30 g superfosfatu, 15 do 20 g soli potasowej. Sadzony w miejscach słonecznych, osłoniętych od wiatru. Po zakorzenieniu się rośliny (po dwóch tygodniach), warto dodatkowo majeranek nawozić roztworem (10 litrów wody: 20 g superfosfatu, 10 g azotanu amonu, 10 g siarczan potasu) na jeden metr kwadratowy. Odstępy między roślinami muszą wynosić 10-15 centymetrów, między rzędami - 20 centymetrów. W jednej grządce można zasadzić nie więcej niż 5 rzędów majeranku.

Majeranek uprawiany latem nie jest wymagający, należy tylko spulchniać glebę, pielić go i podlewać. Ogólnie nie jest podatny na choroby, natomiast w okresach wilgotnych, przy gęstym zasadzeniu mogą atakować go choroby grzybicze.

Majeranek ścinany jest w na początku okresu masowego kwitnięcia, w suchą pogodę, ścinamy zostawiając 5-10 cm od ziemi. Do jesieni można jeszcze doczekać drugiego urodzaju. Lepszy urodzaj jest szczególnie wtedy, gdy nawozi się glebę takim samym nawozem jesienią jak i wiosną. Majeranek należy suszyć w ciemnym, dobrze przewiewnym pomieszczeniu. Dobrze wysuszone liście i łodygi majeranku muszą mieć kolor szaro - zielony, kwiatki- różowe.

Kolendra (Coriandrum sativum, Coriander, кориандр, кинза)

Uważa się, że jest to najstarsza przyprawa znana ludzkości, o której jest też mowa w Biblii. Używana przez starożytnych Greków i Rzymian, znaleziona też w grobach egipskich, a następnie rozprzestrzeniła się po całej Europie. Kolendra jest rośliną jednoletnią z rodziny selerowatych, pochodzącą z wschodniej części Morza Śródziemnego.

Jeśli chodzi o nazwę grecką, znaczy ona - pluskwa, anyż. Zapach ma bardzo aromatyczny, wysuszona zmienia na anyżowy. Smak - ostry.

Najwięcej kolendry używa się jako przyprawy. Delikatne i pachnące listki kolendry świetnie się nadają do potraw mięsnych i rybnych. Używana do sałatek, kanapek, nasiona używane do aromatyzowania pieczywa, przypraw, marynatów. Kolendra jest też często używana do przyprawiania produktów mięsnych: kiełbas, wędlin.Stosowana też w produkcji pasztetów z dziczyzny i drobiu, przecieru z jabłek, nadziewanego drobiu. Dodawana do pierników, marcepana i ciastek.

W medycynie ludowej stosowana jako środek antyseptyczny i żółciopędny, na przeziębienia, wzmacnianie apetytu, snu, zmniejszenie ciśnienia.

Kolendrę tak samo pomyślnie można uprawiać w domu jaki na zewnątrz. Nie jest wymagająca, odporna na mrozy. Lubi żyzną, lekko zasadową albo piaszczysto-gliniastą glebę. Wysiewana na głębokości 1-2 centymetrów. Nadaje się też do uprawiania zimą w doniczce na parapecie, potrzebuje tylko dodatkowego oświetlenia.
Wysiewając kolendrę na otwartej powierzchni wczesną wiosną, praktycznie co 2-3 tygodnie będzie się miało świeżą zieleninę. Glebę przygotowuje się jesienią, należy ją głęboko przekopać z dodatkiem nawozu z fosforu i potasu: 20 g superfosfatu, 10 g soli potasowej, 20 g azotanu amonowego na 1 metr kwadratowy.

W pierwszej części wegetacji roślina rośnie powoli, dlatego też bez doglądania łatwo może być zagłuszona przez chwasty. Świetnie rośnie po ogórkach, cukinii, kapuście, zbożu ozimym i innych upraw o wczesnym urodzaju. Ponownie w tym samym miejscu kolendrę najlepiej sadzić po 3-4 latach.

Glebę pod kolendrę można nawozić wiosną, na 1 m2 - pół wiadra kompostu i parę szklanek popiołu. Wysiewać nasiona należy w odstępach 3-4 centymetrów, między rzędami 12-13 centymetrów. Kiełkują one długo, około 20-25 dni, po wykiełkowaniu dwóch listków należy glebę spulchnić i usunąć część roślin,jeżeli rosną za gęsto.

Gleba nie może być sucha, w suchej glebie kolendra pnie się do góry, w okresach suchych należy obficie podlewać co 7-10 dni, w okresie wilgotnym- nie podlewać. Zieleniny używa się do momentu, aż kolendra zacznie piąć się ku górze i uzyska 12-17 centymetry wysokości. Latem roślina zaczyna rosnąć po upływie 35 dni, przy wysiewie jesiennym - po 55 dniach.

Liście kolendry suszyć należy ścinając przedtem niż zacznie piąć się ku górze. Ścinając ciut wyżej, roślina znów może się zazielenić natomiast zieleniny będzie kilkakrotnie mniej. Suszyć należy w ciemnym, dobrze przewiewnym miejscu, przechowywać- w naczyniu, w ciemnym miejscu.

Estragon (Artemisia dracunculus, Tarragon, Estragon, Эстрагон, тархун)

Bylica draganek, zwana także estragonem, to gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych, jest rośliną wieloletnią, wyrasta rozkrzewiona do 1,5 m wysokości. Wyróżnia się bardzo przyjemnym zapachem i lekko gorzkawym smakiem. Świerzy estragon jest dodawany do sałatek, mięs i potraw rybnych, zup, barszczu. Używany też do konserwowania ogórków i pomidorów. Znany orzeźwiający napój Tarhun, jest używany do aromatyzowania win i likierów. Francuzi dodają estragon do octów, które używają do przyprawiania solonej ryby. Równie dobrze smakuje w daniach drobiowych i śmietance.

Estragon pobudza apetyt, normalizuje sekrecję hormonów, w tym też płciowych.
W jednym miejscu estragon rośnie 5-6 lat, jest odporny na mrozy.
Glebę można przyszykować jesienią, głęboko przekopać z dodatkiem 0,5 wiadra kompostu, 70g nitrofoski, 200 g popiołu na jeden metr kwadratowy. Wysiewany na zewnątrz albo wysadzany w kwietniu lub maju. Wysiewany do wilgotnej gleby na głębokości 0,8 cm, w odstępach 50-60 centymetrowych. Prawidłowo podlewając (1-2 razy w tygodniu) można uzyskać bardziej miękkie i pachnące liście.

Co roku w maju należy dodatkowo estragon nawozić. W 10 litrach wody rozpuścić 20 g superfosfatu, 20 g siarczanu potasu i 20 g mocznika. Na jedna roślinę trzeba przeznaczyć około 3 litrów tego roztworu.

Zieleninę estragonu ścinać należy, gdy uzyska 15-18 centymetrowy wzrost. Używany na świeżo, poddany obróbce cieplnej oddaje więcej walorów smakowych. Na zimę należy od góry ściąć 6-8 cm i przykryć gałęziami, trocinami, torfem. Jesienią można też ściąć rozgałęziony pęd, posadzić w doniczce 15x15 i hodować na parapecie.

^ASA.LT