Burak - to szczególne warzywo. Od innych warzyw różni się tym, że ich wartość odżywcza przez cały okres przechowywania praktycznie się nie zmienia.

Buraki spożywcze pochodzą z roślin pastewnych (B.vulgaris L.), które obecnie rosną także na wybrzeżach Morza Śródziemnego, na Zakaukaziu, w południowej Szwecji i Finlandii. Buraki liściowe były uprawiane w starożytnym Egipcie i Grecji. Warzywa te były uważne za źródło zdrowia i długiego życia. Jako warzywo, uprawiane były już w IV-V dziesięcioleciu, a selekcjonowane w XVII- XIX wieku.

Korzenie buraków zawierają 9-16% cukru, 0,7-1,4% celulozy, 0,8-1,3% substancji mineralnych, a także kwasy, witaminy (szczególnie witaminę P). Białka zawiera nie dużo- 1,7 proc., natomiast to białko zawarte w burakach zawiera aminokwas - lizynę.

Burak jest warzywem dwuletnim, które w pierwszym roku wytwarza mocno zgrubiały, soczysty, o czerwonym kolorze, korzeń oraz duże, o czerwonym zabarwieniu, liście zebrane w rozetę. W drugim roku - 40-150 cm łodygi z kwiatostanem.

Gleba

Buraki spożywcze nie są wymagające odnośnie gleby czy klimatu. Nie lubią gleby nawożonej świeżym obornikiem i najlepiej rosną w neutralnej, średnio ciężkiej, dobrze i głęboko wyrobionej, próchniczej, piaszczysto gliniastej glebie.

Najlepiej jest uprawiać buraki w glebie przed rokiem nawożonej obornikiem, na której rosły kapusta, ogórki, pomidory, ziemniaki oraz groch czy inne rośliny strączkowe.
Nie zaleca się sadzić buraków po szpinaku, burakach.

Siew

W celu szybkiego wykiełkowania roślin nasiona buraków należy namoczyć na 1-2 doby w wodzie albo roztworze borowym, miedziowym, manganowym czy innym. Nasiona wsypuje się do niegłębokiego naczynia i zalewa się wodą albo roztworem, tak by były całkowicie zamoczone. Nalania za dużej ilości wody spowoduje, że nasionom zabraknie powietrza, a to spowoduje gorsze ich kiełkowanie. Wodę należy 1-2 razy wymienić, a nasiona wymieszać. Wysiane napęczniałe nasiona muszą wykiełkować 3-4 dni szybciej niż nasiona niemoczone.

Chociaż można buraki rozmnażać za pomocą sadzonek, zaleca się jednak o razu wysiewać nasiona w stałe miejsce na grządce, gdzie będą rosły. Spożywcze buraki nie są wymagające też odnośnie temperatury. Nasiona mogą zacząć kiełkować już w temperaturze +2°C. Natomiast najbardziej sprzyjającą temperaturą dla kiełkowania buraków jest 18-20 °C. Po wykiełkowaniu dobrze też rosną w temperaturze 12-15 °C. Dobrze też znoszą dłuższe przymrozki 1-2°C, oraz przymrozki do -5°C, ale krótkotrwałe. Jeżeli przez dłuższy czas utrzymuje się niska temperatura, wyrasta dużo wykwitów. Dlatego zalecane jest buraki wysiewać pod koniec kwietnia.

Buraki letnie wysiewać należy po zazielenieniu się czeremchy, kiedy temperatura gleby osiągnie 6-8 stopni. Buraki na zimę wysiewać należy od połowy maja do końca czerwca.

Spożywcze buraki wysiewa się w miejsce gdzie będą rosły rzędami, zostawiając miedzy nimi odstępy 25-30 cm.
Głębokość, na jakiej wysiewa się buraki, zależy od gleby. W cięższej glebie siać należy na głębokości 2-3 cm, a w lekkiej, torfowej glebie - 4-5 cm.

Pierwszy raz przerzedzać należy po 10 dniach od wykiełkowania, drugi - w momencie, kiedy rośliny będą miały 4-5 listki. Między roślinami należy zostawić 8-10 cm odstępy.

W praktyce stosowany jest jeszcze jeden sposób wysiewania buraków, a mianowicie: w rzędzie, co 18-20 cm sieje się po 3 nasiona, a po wykiełkowaniu przerzedza się zostawiając z tych trzech tylko jedną roślinę.

Przerzedzając, wyrwane rośliny można sadzić w innym miejscu.

Jeżeli mamy dobre sadzonki czerwonych buraków można je jeszcze wysadzać w pierwszej połowie lipca. Do początku października zdążą jeszcze uformować się wystarczająco duże korzenie. By wyrosły ładne i duże korzenie, sadzonki sadzić należy na takiej samej głębokości jak rosły przed wyrwaniem.

Nawożenie

Glebę, w której będą rosły buraki najlepiej nawozić jesienią nawozami mineralnymi z fosforem i potasem (na 10 metrów kwadratowych - 600 gr. superfosfatu i 300 gr. chlorku potasu). Azotanem amonowym (300 gr.) nawozić glebę najlepiej wiosną. Niezbędnym elementem dla wzrostu buraków jest bor. Przed wysianiem buraków należy na 10 m. kw. wysypać 50 gr. nawozu borowego.
Świeżym obornikiem glebę pod buraki nawozić nie należy. Gorszą glebę lepiej będzie nawozić kompostem.

Rosnące buraki też neleży dodatkowo nawozić. Posiane w kwietniu buraki należy w czerwcu, co najmniej jeden raz nawozić 0,3 proc roztworem z mineralnym nawozem zawierającym dużo azotu.
By uzyskać lepszy urodzaj z posadzonych na początku lipca sadzonek czerwonego buraka, w sierpniu, co tydzień należy je podlewać 0,2 proc. roztworem nawozów mineralnych.
Nawozami azotowymi należy buraki nawozić ostrożnie, gdyż ich nadmiar powoduje, że buraki wyrastają o gorszym smaku, dłużej dojrzewają, gorzej się przechowują i najważniejsze, że nawozy akumulują się w korzeniu.

Podlewanie

Buraki to wodniste warzywa (zawierają 86,5 proc. wody). Mimo że mają dobrze rozwinięty system korzenny i nie są wrażliwe na wilgotność, w bardzo suchych okresach muszą być podlewane. W żadnym wypadku nie można dopuścić do tego, by liście buraków zaczęły więdnąć. Na 20-30 dni przed zbiorem urodzaju najlepiej nie podlewać.

Pielęgnacja i doglądanie

Po wykiełkowaniu buraczki rosną powoli. Bardzo ważne jest, by kiełkujące rośliny przez pierwszy miesiąc nie były zagłuszane przez chwasty, dlatego ważne jest ciągłe spulchnianie gleby między rzędami. Spulchniać też trzeba po każdym większym deszczu. Gdy korzenie buraków zaczynają rosnąc, należy je 1-2 razy okopać, by nie stwardniały.

Zbiór urodzaju

Pierwszym warzywem korzeniowym zbieranym z pól są buraki (pod koniec września - na początku października).

Buraki należy wykopywać w taki sposób, by nie uszkodzić korzenia. Z uszkodzonego miejsca w korzeniu zaczyna wyciekać sok i takie warzywo szybko zaczyna gnić.

Szkodniki i choroby buraków

Choroby buraków
Jedną z najczęstszych chorób czerwonego buraka (Beta vulgaris L. var. conditiva Alrf.) jest Chwościk liści buraka. Wywołuje ją grzyb Cercospora beticola. Korzenie chorych roślin nie wzrastają do odpowiedniej wielkości i gromadzą w sobie mniej suchych składników.

Objawy choroby uwidaczniają się latem, kiedy liście zaczynają przykrywać powierzchnię ziemi. Na obu stronach liści pojawiają się nieduże (o średnicy 3-5 mm) plamki z brązową otoczką. W okresach wilgotnych i ciepłych na plamkach pojawia sie szarawy nalot. Później plamy jaśnieją, przedziurawiają się i liście robią się dziurawe.

Chwościk najpierw atakuje stare liście, z czasem rozprzestrzenia się też na młodych, może też uszkodzić łodygi. Mocniej uszkodzone przez chorobę liście zaczynają więdnąć, schnąć i kłaść się na ziemi.
Grzyb ten zimuje w glebie razem z resztkami liści, jest to podstawowe i początkowe źródło tej infekcji. Następnie zarazki są przenoszone poprzez wiatr, wodę i szkodniki. Infekcja tak samo może być przekazywana poprzez materiał siewny.

Zgnilizna korzenia. Wywołują ją różne chorobotwórcze mikroorganizmy glebowe. Z wszystkich mikroorganizmów chorobotwórczych wywołujących zgniliznę tylko grzyb Phoma betae rozprzestrzenia się poprzez nasiona. Kiełki buraków mogą być jednocześnie zaatakowane przez kilka patogenów.

Buraki na zgniliznę mogą chorować od momentu wykiełkowania aż do pojawienia się 3-4 listków. Sprzyjającymi warunkami do rozprzestrzeniania się tej choroby jest niska temperatura, dużo wilgoci i brak powietrza w glebie w momencie kiełkowania roślin. W takich warunkach kiełki są słabe, nieodporne i dlatego są atakowane przez grzyby chorobotwórcze. Podstawowy korzonek kiełka zaczyna brązowieć, następnie czarnieje i staje się wycieńczały. Łodygi wiotczeją, opadają. W okresach suchych rośliny więdną i wysychają, a w dżdżystych - gniją. Niektóre rośliny zaatakowane przez chorobę później mogą przeżyć, ale będą rosły gorzej niż zdrowe.

Parch zwykły (sprawcą jest Actinomyces sp.). Na powierzchni korzeni początkowo pojawiają się niewyraźne, o wielkości 1 mm, strupowate, skorkowaciałe uwypuklenia albo spękania. Uszkodzone miejsca później zaczynają pękać. Cała powierzchnia pokrywa się strupkami i skorkowaceniem i niegłębokimi poranieniami. Choć parch zwykły uszkadza tylko górną i powierzchowną część korzenia, mimo to bardzo zmniejsza ich wartość. Do popękanych miejsc na korzeniu spowodowanych parchem mogą przedostać się też inne grzyby i bakterie patogeniczne, dlatego korzenie mogą zacząć gnić. Jeżeli parch zaatakuje młode buraczki, ich korzenie wyrosną wklęsłe.

Zwykły parch rozprzestrzenia się za pomocą zarodników. Choroba zimuje w glebie i w zakażonych korzeniach.

Guzowatość korzeni buraka. Pseudomonas tumefaciens rozwija się na górnej części korzenia tworząc narośle, guzy. Rośliny słabo rosną, wyrastają małe, słabe, gdyż dużo substancji odżywczych pochłania choroba. Do przechowywania takie buraki nie nadają się, gdyż szybko gniją.

Szkodniki buraków

Najbardziej szkodliwymi szkodnikami buraków są mszyca burakowa i śmietka ćwiklanka. Rzadszymi szkodnikami są mątwik burakowy, pchełka burakowa, tarczyk buraczany.

Mszyca burakowa (Aphis fabae Scop.). Zaatakowane przez mszyce liście buraków marszczą się, słabną i chorują na czerniaka. Poza bezpośrednią szkodą, jaką wyrządza mszyca burakowa, jest też niebezpieczeństwo wirusowego zakażenia, gdyż jest ona nosicielem wirusów.

Śmietka ćwiklanka (Pegomyia hyosciami Panz.) atakuje buraki, buraki pastewne, szpinak. Larwy śmietki wgryzają sie pomiędzy dolną a górną skórkę liścia wygryzając jego miękisz. Początkowo plamy na liściach są białawe, następnie brązowieją i pękają, uszkodzone liście robią się dziurawe.

Mątwik burakowy (Heterodera schachtii Schmidt.) Najbardziej szkodliwy dla buraków cukrowych, ale może też zaszkodzić i burakom zwyczajnym. Zaatakowane przez szkodniki liście roślin są drobne, wiotkie, korzenie pokrywają się liczną ilością małych korzonków. Bardzo słabnie urodzaj uszkodzonych roślin.

Zmienik burakowiec (Polymerus cognatus Fieb.)jest to groźny szkodnik, najczęściej atakujący buraki cukrowe i zwyczajne. Wysysa sok z roślin. Wierzchołki liści i brzegi uszkodzonych roślin przez zmienika burakowca żółkną i wysychają, a podstawowa łodyga i same liście się wykrzywiają. Szkodzą zarówno larwy jak i osobniki dorosłe. Zmienik burakowiec atakuje łodygi buraków tak mocno, że mogą doszczętnie powysychać.

Pchełka burakowa (Chaetocnema concinna Marsh.) Obgryza liścienie kiełków i liście większych roślin, wygryza w liściach dołki albo dziury. W uszkodzonych miejscach pojawiają się na wpół przejrzyste plamy, które z czasem wysychają i tworzą się dziury. Młode kiełki zaatakowane przez pchełkę burakową mogą zginąć.

Tarczyk buraczany (Cassida nebulosa L.) żywi się lebiodą, ale szkodzi też burakom. Nadgryza i wygryza w liściach dziury, czasami obgryza brzegi liści. Czasami również wygryza miękisz pomiędzy dolną i górną skórką liścia.

W celu ochrony buraków przed szkodnikami i chorobami należy podjąć sie następujących kroków: stosować płodozmian, używać odpowiedniej praktyki rolniczej, wysiewać bejcowane nasiona, po zbiorze urodzaju oddzielić zdrowe warzywa od chorych, siać buraki i wysadzać sadzonki z dala od szczawiu i szpinaku, usuwać z pola chore i zakażone ośliny.

Odmiany buraków

Wybrać odmianę buraków ćwikłowych nie jest trudno. Jest ich nie tak dużo jak innych warzyw. Zalecane jest w ogródku uprawiać conajmniej dwie odmiany buraków. Jedną odmianę wcześniejszą, drugą późniejszą - do przechowywania w zimie.

Odmiany buraków o korzeniach okrągłych

Odmiany buraków o korzeniach wydłużonych

Nowe odmiany

CZERWONE BURAKI OPOLSKI

Średnio wczesna urodzajna, odmiana. Nadaje się do spożywania na świeżo, przetworów i niedługiego przechowywania.

Korzenie - podłużne, miąższ - ciemno bordowy.

Najlepiej rośnie w średnio ciężkich, głęboko i dobrze wyrobionych, niekwaśnych, piaszczysto gliniastych glebach. W źle wyrobionej glebie buraki wykiełkowują nierównomiernie i są przerzedzone.

Przepis

Śledź pod kocem

Składniki:
3 ugotowane buraki;
5 jajek ugotowanych na twardo;
3 większe ugotowane marchewki;
1 duża cebula;
4 kawałki filetu ze śledzia;
majonez;
sól;
pieprz;
pietruszka, koperek

Przygotowanie:

Ugotowane buraki należy zetrzeć na tarce, wyłożyć na dnie naczynia, posypać solą, pieprzem i posmarować majonezem. Następnie układamy starte żółtka jajek, potem białka - posypujemy solą, pieprzem i smarujemy majonezem. Tak samo układamy startą ugotowaną marchewkę, solimy, pieprzymy i dajemy majonez, następnie układamy warstwę pokrojoną w kostkę cebulę a na nią pokrajany śledź i posypujemy pieprzem. Na noc należy zostawić to w lodówce a po wybraniu obrócić talerz i upiększyć danie zieleniną. Smacznego.

Przepis Rity Jankauskiene

ASA.LT