Szczepienie to stary sposób na zachowanie dobrych cech danej odmiany owoców, wykorzystywany w formowaniu nowych drzewek jak i drzew kilkunastoletnich. Amatorom zajmującym się szczepieniem zalecane jest przeszczepianie już uformowanych dojrzałych drzew, szczepienie młodych drzewek należałoby zlecić specjalistom. Powód jest bardzo prosty - kiedyś do szczepienia używano sadzonki dzikich odmian, obecnie do szczepienia rzadko się używa samosiejek. Obecnie na rynku przeważają sadzonki wyhodowane wegetatywnie. Wybór drzewka do szczepienia jest bardzo ważny, gdyż od niego zależy obfitość plonu, odporność na choroby i mróz oraz wzrost.

Dobieranie odpowiedniego drzewka do szczepienia

Obecnie szczepi się sadzonki i drzewka wyhodowane sposobem wegetatywnym.

Podkładki na szczepienie jabłoni.

Dla karłowatych jabłonek używa się podkładki (rosnąco) P22, P59, B9, M9, P60, B396. Dla formowania na wpół karłowatych jabłonek zalecane są podkładki: P1, P14, M26, dla średniej wielkości - MM106, B118, M4, MM111, a dla wysokich jabłoni - zwyczajną Antonówkę i podkładkę A2.

Kolejność podkładek według wzrostu: P22, P59, B9, M9, P60, B396, P1, P14, M26, MM106, B118.

Podkładki na szczepienie grusz

Do formowania karłowatych gruszek używa się sadzonek pigwy, sklasyfikowane według typów A, B, C, D, E, F i G, z których przemysłowe znaczenie maja pierwsze trzy typy. Najbardziej produktywna i ograniczająca wzrost jest podkładka C (MC), na podkładce A (MA) grusze w pierwszym roku rosną bardzo mocno, w trzecim roku, gdy zaczynają owocować, wzrost się zatrzymuje. Niestety podkładki pigwy są mniej odporne na mróz. Najbardziej zalecane są w Polsce opracowane podkładki odporne na mróz S1, który jest podobny do podkładki MA.

Dla czereśni najczęściej za podkładkę służy sadzonka pachnącej wiśni. Największy problem z jakim najczęściej się spotyka wybierając podkładkę, to tępo wzrostu.

Wybór zrazy do szczepienia

W domowych warunkach zrazy do szczepienia nie łatwo jest przygotować. Na zrazy do szczepienia najbardziej pasują jednoroczne silne pędy, które przetrwały już jedną zimę albo dwuletnie gałązki. Zraz przygotowywany zazwyczaj jest w listopadzie-styczniu po pierwszych mrozach (minimum -5 stopni), niehartowane zrazy gorzej rosną i źle się przechowują. Jeżeli mrozów nie było, przeszczepy można przyszykować wiosną przed pączkowaniem. Jeżeli zima była bardzo mroźna część gałązek nadających się na przeszczepy może być podmarznięta i mogą być trudności w ich przystosowaniu się. Zrazy muszą mieć około 30 cm długości, ściętą końcówkę należy pokryć maścią chroniącą przed odwodnieniem. Zrazy wycina się z środkowego wieńca, z dobrze wykształconymi wegetatywnymi pąkami. Dla pestkowców bierze się mniejsze pędy, zostawiając górne paczki wegetatywne. Jeżeli lato było niewdzięczne i sadzonki wyrosły niewystarczająco a pędy są małe- można brać też dwuletnie. Ścięte zrazy owija się w folię i przechowuje się w lodówce albo w pomieszczeniu o temperaturze 0-1 stopni. Można przechowywać też zrazy owinięte w folie pod śniegiem. Ażeby śnieg szybko nie topniał można go dodatkowo obsypać torfem czy opiłkami. Zrazy należy chronić przed wodą, pleśnią, wysuszeniem i myszami. Od pleśni można ochronić zrazy zanurzając je w słabym roztworze nadmanganianu potasu. Przechowując w lodówce (w 1-5 stopni), zrazy można przetrzymać dłużej i czas szczepienia przeciągnąć aż do czerwca.

Dla letniego szczepienia używa się pędów kilkuletnich. Pestkowce szczepione są w lipcu, jabłonie i grusze w sierpniu.

Czas szczepienia

Najczęściej drzewa szczepione są wiosną. Szczepienie odbywa się, gdy temperatura lekko wzrośnie, a synoptycy nie prognozują większych mrozów ( do -10 stopni), to jest w końcu marca albo na początku maja. Szczep nie może być zazieleniony (najczęściej zazieleniają się szczepy wiśni). Pierwsze szczepi się wiśnie i śliwy, później jabłonie i grusze. Dobrze jest szczepić zrazy wcześniej, gdyż szczepy będą miały wystarczająco dużo czasu, by „zakorzenić się" i przyszykować do zimy. Najczęściej wiosną szczepi się takimi sposobami jak: szczepienie za korę, szczepienie przez stosowanie, szczepienie na przystawkę i szczepienie przez stosowanie z nacięciem.
Zimą można szczepić rośliny hodowane w pojemnikach w piwnicy przy pomocy podkładek przygotowanych jesienią.

Latem drzewko okulizuje (oczkuje) tak, by się nie zazieleniło, dlatego oczkowanie najlepiej robić w takim miejscu na gałęzi gdzie trafia mniej słońca, to jest od dołu albo od północnej strony dużego drzewa. Wiśnie i śliwy oczkuje się w lipcu, jabłonie i grusze w sierpniu. Późniejsze oczkowanie jest niebezpieczne tym, że nacięte miejsce się nie zagoi i później wymarznie. Najlepiej jest kiedy szczepienie odbywa się w pochmurny i suchy dzień. Nie wolno szczepić w deszcz albo po deszczu.

Szczepienie

Wielkie znaczenie w pomyślnym szczepieniu ma jakość przeszczepów. Dobrze zachowane przeszczepy to takie, których kora nie jest pomarszczona, a pączki nie są zazielenione i nie pokryte pleśnią. Miejsce wzdłuż powierzchni przekroju musi być wilgotne. Wyschnięte przeszczepy przed szczepieniem zawinąć należy w mokrą szmatę i potrzymać w zimnie, bardziej wyschnięte muszą być na parę godzin zanurzone w wodzie. Jeżeli pączki się zazielenią (tak zazwyczaj bywa, jeżeli przechowywane są w niewystarczająco zimnym pomieszczeniu), warto je posmarować maścią ogrodową, która powstrzymuje rozwój paków, gdyż lekko je skleja i wstrzymuje parowanie.

Do szczepienia musi być przygotowany zraz o trzech mocnych pąkach, dla jabłoni - z środkowej części gałęzi, dla wiśni i śliwy - z górnej części gałęzi z pąkami.

Narzędzia potrzebne do szczepienia takie jak sekator i ostry nóż ogrodnika muszą być dokładnie wyczyszczone. Potrzebna też będzie maść ogrodowa albo wosk i elastyczna czy plastykowa taśma izolacyjna. Materiałowa taśma izolacyjna nie pasuje, gdyż odrywając ją można oderwać razem korę drzewa.

Narzędzia potrzebne do szczepienia

Na początku odcina się pęd podkładki, gdyż ma ona korzenie i jest bardziej odporna na wyschnięcie. Należy obowiązkowo ocenić stan podkładu. Warstwa pod korą musi być zielona, a drewno białe. Zaczerwienione albo brązowawe drewno wskazuje na to, że drzewko jest podmarznięte. Dla rosnącego drzewka taka gałąź może i nie zaszkodzi ale do szczepienia już się nie nadaje.

Szczepienie przez stosowanie

To najbardziej popularny i efektywny sposób szczepienia, gdyż zraz dobrze się przyjmuje. Należy dobrać podkładkę i zraz o mniej więcej jednakowej grubości. Podkładkę przeczyszcza się wilgotna ścierką. Na początku należy ściąć ukośnie gałązkę albo wierzchołek podkładki. Jeżeli szczepi się roczną podkładkę, w pniu ścięcie musi być 2-10 cm nad ziemią o długości 3 cm. Natomiast jeżeli szczepi się kilkuletnią podkładkę już wcześniej szczepioną innymi odmianami, ścięcie należy zrobić na gałęzi 10-15 cm od pnia. W ten sam sposób ścina się zraz i przykłada go do podkładki. Jeżeli grubość podkładki i zrazu jest niejednakowa, trzeba je tak ułożyć, aby kora i miazga podkładki i zrazu łączyły się ze sobą chociażby z jednej strony. Miejsce złącza nie smaruje się, tylko dokładnie obwiązuje folią, a maścią ogrodniczą smaruje się na około z wierzchołkiem zraza.

Lewą ręką trzymamy podkładkę, w prawej nóż i kciukiem podtrzymujemy gałązkę, ścinamy w kierunku siebie.

Ukośnie ścinamy zraz

Szczepienie przez stosowanie

Obwiązujemy folią miejsce szczepienia i smarujemy maścią ogrodniczą

Lepszy rezultat otrzymamy szczepiąc modyfikowaną metodą powyższego szczepienia, to tak zwane stosowanie z języczkiem. Polega to na tym, że na ukośnych nacięciach zrazu i podkładki robi się podłużne nacięcie, tworzące jakby języczki, które przy łączeniu ze sobą zachodzą na siebie, co ułatwia przyjęcie się zraza.

Nóż do szczepienia bierzemy do prawej reki, ściskamy go czterema palcami, kciuk zostawiając wolny. Lewą ręką poniżej miejsca ścinania trzymamy gałązkę. Prawą ręką przykładamy nóż do gałęzi pod ostrym kątem, kciuk przykładamy do gałęzi i ścinamy w kierunku do siebie. Im skośniej zetniemy, tym będzie większa powierzchnia ścięcia, musi ona być 3-5 krotnie większa od powierzchni ścięcia prostopadle ściętej gałęzi.

Na zraz wybieramy miejsce gałązki z trzema oczkami i ścinamy tuż nad górnym oczkiem. Ścinamy zraz nad górnym oczkiem pod lekko skośnym kątem, a dolne cięcie robimy 1 cm pod pączkiem. Miejsca ścięcia podkładki i zrazu musi być jednakowej długości.

Szczepienie w klin

Ten sposób szczepienia używany jest najczęściej, gdy zraz jest cieńszy niż podkładka. Takie szczepienie można stosować dla jabłoni, grusz i śliw, nie pasuje natomiast wiśniom i czereśniom. Sposób ten najczęściej jest tez używany przy przeszczepianiu starszych drzew.

Przed szczepieniem gałąź należy oczyścić i odświeżyć, usunąć tez niepotrzebne i przeszkadzające w szczepieniu gałązki. Na podkładce należy zrobić skośne cięcie na 1/3 albo połowę głębokości gałęzi. Zraz należy przyszykować tak, by górny pąk był z zewnętrznej strony. 3-4 pąki zostawia się chcąc uzyskać duży wzrost, a 6-7 pąków - dla większego urodzaju.

Zraz jest skośno ścinany z obu stron, tylko z drugiej cięcie jest ciut krótsze. Szczepienie będzie bardziej pomyślne, jeżeli powierzchnia ścięcia zrazu i podkładki będzie taka sama. Miejsce szczepu należy owinąć folią i posmarować wierzchołek zrazu.
Gałąź podkładki musi być ścięta 20 cm od miejsca szczepienia. W sierpniu pozostałą końcówkę należy ściąć.

Szczepienie w klin

Zasmarowane maścią wierzchołek i powierzchnia szczepienia

Przeszczep przykryty foliowa torebką.

Szczepienie za korę

Szczepienie za korę - to najczęściej stosowany sposób szczepienia jabłoni. Często też używany do szczepienia starych drzew. Jest kilka sposobów na szczepienie za korę, można je podzielić na szczepienie, gdzie przy wkładaniu zrazu przecina się korę jak i nie przecinając kory. Jednak szczepiąc takim sposobem miejsce szczepienia będzie widoczne przez cały okres żywotności drzewa, co może wyglądać niezbyt estetycznie.

Szczepienie, w którym się nie przecina kory jest stosowane do szczepienia wiśni. By kora na drzewie nie popękała w kierunku wierzchołka, szczepiąc wiśnie należy miejsce szczepu, 20-25 cm nad ziemią, owinąć ciut słabiej niż normalnie. Korę nacina się i odchyla specjalnym nożem, który wkłada się między korą a drzewem. W to miejsce po wyciągnięciu noża wkłada się skośnie ścięty zraz za ściętą korą. Miejsce szczepienia obwiązuje się i smaruje maścią ogrodniczą. Gdy zraz zacznie się zielenić i rosnąć, należy go przywiązać do tyczki. W taki sposób można szczepić i te jabłonie, które mają mocniejszą korę. Zraz musi mieć 3 pączki.

Jest też ulepszony sposób szczepienia za korę. Należy naciąć korę w formie trójkąta, ostrym końcem w kierunku początku nacinania i jedną stronę odchylić. Zraz należy ściąć skośnie, a z drugiej strony ścięcia odchylić korę. Taki zraz wsuwa się do podkładki od strony nie naruszonej kory. Następnie oba komponenty obwiązuje się folią z góry do dołu, a odkryte powierzchnie i wierzchołek zrazu zasmarowuje się maścią ogrodową.
Najlepiej „szczepić za korę" jest w momencie pęcznienia pączków, gdyż wtedy kora najlepiej odstaje od drewna.

Szczepienie na przystawkę

Stosowane są drwa sposoby - nacinając skośnie i trójkątem. Na pędzie ścinamy pasek kory i drewna o takiej samej długości jak nacięcie na zrazie. Oba komponenty należy połączyć i obwiązać, a odkryte powierzchnie zasmarować maścią ogrodową. Otrzymamy lepsze trzymanie szczepu, jeżeli zrobimy trójkątne nacięcie w podkładce i odpowiedniej wielkości nacięcie w zrazie.

Oczkowanie

Zdrewniałe pędy można szczepić za pomocą oczkowania. Należy odciąć 3 cm fragment pędu z uformowanym pąkiem. Takie oczko wraz z otaczającym ją fragmentem tkanki może być szczepione w gałąź za korę jak i na przystawkę. Szczepiąc za korę, oczko wsuwa się za naciętą i odsłoniętą korę podkładki w formie litery T. Szczepiąc na przystawkę z wszczepianego fragmentu należy usunąć jakiekolwiek pędy. Miejsce na szczepienie takim sposobem musi być jak najmniej słoneczne, gdyż w przeciwnym wypadku oczko jeszcze w tym roku może się zazielenić i nie zdążyć przygotować się do zimy, a przez to może zmarznąć.

Odcinamy poniżej pąku

Ścinanie pąku z odrobiną drzewna

Przygotowane oczko

Przygotowanie odpowiedniego nacięcia w podkładce

Wkładanie oczka

Obwiązanie oczka

Sposoby szczepienia praktycznie pokazał i o nich opowiedział doświadczony ogrodnik i specjalista od sczepienia Pan Roman Wróblewski ze szkółki Braci Wróblewskich.